Του Dave Williams
(μετάφραση και νοηματική απόδοση karesansui )
Bonsai and photograph by Walter Pall
Η αφορμή για τη συγγραφή αυτού του άρθρου δόθηκε από μία δημοσίευση σε ένα διαδικτυακό φόρουμ για τα μπονσάι . Ένα μέλος ανέφερε για ένα δέντρο κοντά στο σπίτι του που θύμιζε μπονσάι, τόσο σε αυτόν όσο και στα υπόλοιπα μέλη τής οικογένειάς του, τα οποία, σημειωτέον, δεν είχαν την παραμικρή γνώση για τις τεχνικές διαμόρφωσης ενός μπονσάι. Το ερώτημα που έθετε ήταν το εξής: Γιατί αυτό το δέντρο μοιάζει με μπονσάι περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο δέντρο;
Θεωρώ πως η απορία αυτή εγείρει μερικά ενδιαφέροντα θέματα που αφορούν τη σχέση μεταξύ των δέντρων στη φύση και των μπονσάι. Αν μη τι άλλο, η δήλωση του Τζον Νάκα «μην προσπαθείς να κάνεις το δέντρο σου να μοιάζει με μπονσάι, αλλά το μπονσάι σου να μοιάζει με δέντρο» θα είχε νόημα τότε και μόνο τότε, αν γίνονταν κατανοητές η σχέση και οι διαφορές μεταξύ του δέντρου και του μπονσάι. Ως ψυχολόγος αποφάσισα να διερευνήσω τη σχέση αυτή από την άποψη της επιστήμης μου.
Υπάρχει κατά τη γνώμη μου μια κάποια σύγχυση μεταξύ του αντικειμένου (δέντρο) και του υποκειμένου (η άποψη που έχουμε σχηματίσει για τα δέντρα). Όταν αντικρίζουμε το αντικείμενο, ένα δέντρο στην περίπτωσή μας, συνήθως έχουμε να κάνουμε με την προβολή μιας στερεότυπης εικόνας ή, για να γίνω σαφέστερος, με την προβολή ενός σχήματος1 . Το δέντρο αντικειμενικά μοιάζει με ένα δέντρο. Μοιάζει μόνο με μπονσάι σε κάποιον που έχει στο μυαλό του το σχήμα του μπονσάι (δηλαδή την προκατειλημμένη γνωσιακή εικόνα για τα καθορισμένα χαρακτηριστικά που πρέπει έχουν τα μπονσάι). Για κάποιον χωρίς a priori2 γνώση ολωσδιόλου των μπονσάι απλά είναι ένα παράξενο δέντρο ή ίσως μια καρικατούρα ενός δέντρου.
Η ικανότητά μας να δημιουργούμε σχήματα είναι ένας μηχανισμός που μας επιτρέπει να ταξινομούμε και να κατηγοριοποιούμε γρήγορα τις προσλαμβανόμενες παραστάσεις στο μυαλό μας. Αυτό συμβαίνει πίσω από την ενσυνείδητη επίγνωσή μας και αποτελεί ουσιαστικά έναν μηχανισμό οικονομίας χρόνου. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει πως όταν ένα αντικείμενο εισέρχεται στην αντίληψή μας δεν χρειάζεται να ανατρέξουμε όλον τον κατάλογο με τα ήδη γνωστά μας αντικείμενα που έχουν καταχωρηθεί στο μυαλό μας για να το ταξινομήσουμε.
Όταν για πρώτη φορά λοιπόν ερχόμαστε σε επαφή με ένα καινοφανές αντικείμενο, ας υποθέσουμε ένα δέντρο, δημιουργούμε ένα σχήμα γι’ αυτό το αντικείμενο. Εν συνεχεία, οποιοδήποτε αντικείμενο πληροί τα κριτήρια που έχουμε για το σχήμα του δέντρου (π.χ. ψηλό, ξυλώδες στη βάση, πράσινο στην κορυφή, με πολλά κλαδιά, φύλλα κ.ο.κ) ανακαλεί στο μυαλό μας αυτό το σχήμα, ταξινομώντας το γρήγορα, χωρίς μάλιστα να το συνειδητοποιούμε. Όσο δε περισσότερο εκτιθέμεθα σε διαφορετικά αντικείμενα εντός της ίδιας κατηγορίας (π.χ. διαφορετικά είδη και μορφές δέντρων), τόσο εμπλουτίζεται και περιπλέκεται το σχήμα του δέντρου που έχουμε στο μυαλό μας.
Τα σχήματα είναι πολύ ισχυρά. Ας πάρουμε για παράδειγμα την εικόνα του ... γελαστούλη ή σμάιλι (smiley) (Εικόνα 1). Μας θυμίζει πάντοτε το σχήμα ενός γελαστού προσώπου, έστω και αν αποτελείται από δύο τελείες και μία καμπύλη γραμμή, που περικλείονται σε έναν κύκλο/εικονίδιο. Δεν είναι ένα αληθινό πρόσωπο, ούτε απεικονίζει τα πραγματικά χαρακτηριστικά ενός προσώπου (μύτη, αυτιά, κ.λ.π.). Όμως, αυτή η κατακίτρινη εικόνα μας υποβάλλει με τόσο αντιπροσωπευτικό τρόπο το σχήμα του προσώπου, που δεν μπορούμε να το εκλάβουμε διαφορετικά παρά σαν ένα γελαστό πρόσωπο.
Εικόνα 1
Ενώ, λοιπόν, η ικανότητά μας να δημιουργούμε τα διάφορα σχήματα μας εξοικονομεί χρόνο στην ταξινόμηση των καινοφανών αντικειμένων, υπάρχει μια αντίθετη πλευρά και εδώ βρίσκεται η ουσία. Με τον ίδιο τρόπο που δημιουργούμε το σχήμα για το δέντρο (Εικόνα 2) δημιουργούμε το σχήμα για το μπονσάι. Αυτό το σχήμα λοιπόν του μπονσάι που είναι καταχωρημένο στο μυαλό μας μπορεί να είναι ξεχωριστό και ανόμοιο από το σχήμα του δέντρου, γιατί έχει αποκτήσει πλέον το δικό του και ιδιαίτερο σύνολο ενεργοποίησης κριτηρίων. Στην πραγματικότητα αναφερόμαστε πλέον σε ένα στερεότυπο (Εικόνα 3).
Εικόνα 2. Η διευθέτηση των κύκλων και του στύλου (δεξιά) μας δίνουν το περίγραμμα ενός δέντρου (αριστερά), η οποία μας θυμίζει δέντρο, αλλά όχι μπονσάι.
Εικόνα 3. Επτά καμπύλες γραμμές (αριστερά) με την κατάλληλη διευθέτηση μας θυμίζουν μια στερεότυπη εικόνα ενός μπονσάι (δεξιά,) αλλά όχι ενός δέντρου.
Έχοντας εκτεθεί σε εικόνες από μπονσάι, μέσω διαφόρων τρόπων (π.χ διαδίκτυο), ουσιαστικά σε στερεότυπα εικόνων μπονσάι (πρβλ. ταινία KarateKid κλπ.) διαμορφώνουμε σχήματα για τα στερεότυπα φυσικά χαρακτηριστικά που πρέπει να έχει ένα δέντρο για να λέγεται μπονσάι. Στη συνέχεια, αν παρατηρήσουμε αυτά τα χαρακτηριστικά σε ένα φυσικό δέντρο, αυτό το δέντρο τότε ανακαλεί στη μνήμη μας το σχήμα του μπονσάι που έχουμε και η κατηγοριοποίηση συμβαίνει αυτόματα. Για τον λόγο αυτό μερικά δέντρα στην άγρια φύση μοιάζουν με μπονσάι. Ανακαλούν το σχήμα του μπονσάι παρά το σχήμα του δέντρου που έχουμε καταχωρημένο.
Εξαιτίας αυτού θαρρώ πως η φυσική μας τάση να δημιουργούμε σχήματα αποτελεί περισσότερο ένα εμπόδιο παρά βοήθεια, ιδιαίτερα όταν αντικρύζουμε κάτι τόσο υποκειμενικό, όπως είναι ένα μπονσάι. Εμπλέκεται στον τρόπο με τον οποίον προσεγγίζουμε σχεδιαστικά το μπονσάι.
Μπονσάι σημαίνει κατά λέξη μεταφραζόμενο δέντρο (σε) δίσκο και κατά τη γνώμη μου σημαίνει αυτό και μόνο αυτό. Στον πολύ κόσμο, όμως, αυτούσια (αμετάφραστη) η λέξη μπονσάι προκαλεί ζωντανές γνωστικές αναπαραστάσεις (σχήματα), ενώ η μετάφρασή της σε οποιαδήποτε ομιλούμενη γλώσσα, δέντρο σε δοχείο ή σε δίσκο ή κάτι ανάλογο, δεν φέρνει τις ίδιες προκατασκευασμένες συγκεκριμένες εικόνες στο μυαλό μας.
Πολλοί που έρχονται σε επαφή για πρώτη φορά με τα μπονσάι έχουν αναπτύξει στερεότυπα σχήματα και ως εκ τούτου apriori2 προκαταλήψεις αναφορικά με το πώς πρέπει να είναι ένα μπονσάι, δηλαδή ποια ειδικά χαρακτηριστικά πρέπει να έχει ένα δέντρο για να δικαιούται να χαρακτηριστεί μπονσάι. Θα αναλώσουν, λοιπόν, πολύ χρόνο αρχικά στο να εξαναγκάσουν ένα δέντρο να προσαρμοστεί σε αυτές τις προκατειλημμένες έννοιες του πώς πρέπει να είναι ένα μπονσάι.
Η εμπειρία μου με δίδαξε πως η πραγματική μαθητεία στα μπονσάι ξεκινάει ξεμαθαίνοντας ό,τι γνωρίζαμε ως τώρα, δηλαδή, το σχήμα που έρχεται στο μυαλό μας με τον όρο μπονσάι. Αντικρύζοντας ένα δέντρο στη φύση και σκεπτόμενοι πως αυτό το δέντρο μοιάζει με μπονσάι είναι η απόδειξη αυτής ακριβώς της προκατάληψης. Θα ήταν σαφώς καλύτερα εάν, βλέποντας ένα δέντρο στη φύση, σκεπτόμαστε ότι αυτό το δέντρο έχει μια τόσο ευχάριστη όψη για τα μάτια μου, που θα ήθελα να το αναπαραγάγω ή να αντικατοπτρίσω στο μπονσάι μου.
Τα μπονσάι σχεδιάζονται επικαλούμενα το σχήμα των δέντρων.
Υπάρχει η κοινή πεποίθηση πως ο στόχος των μπονσάι είναι να καλλιεργήσουμε μικρογραφίες δέντρων δίνοντάς τους τη μορφή ώριμων δέντρων. Η άποψή μου είναι τελείως διαφορετική. Θαρρώ πως είναι πλησιέστερα στην πραγματικότητα να πούμε πως καλλιεργούμε δέντρα που συμβολίζουν ώριμα και πλήρους ανάπτυξης δέντρα. Τουτέστιν, μικρο-αντίγραφα δέντρων που ανακαλούν στον νου μας το σχήμα ενός ώριμου δέντρου.
Είναι προφανές ότι, αν επικεντρωθούμε μόνο στο μέγεθος αποπειρώμενοι να μικρογραφήσουμε δέντρα υπό κλίμακα, τότε θα συναντήσουμε ανυπέρβλητα εμπόδια (π.χ. το μέγεθος των φύλλων, η υφή του κορμού κ.ο.κ). Έτσι, λοιπόν, βασιζόμαστε κυρίως στις αναλογίες και στην προοπτική παρά στην κλίμακα και χρησιμοποιούμε οπτικά τεχνάσματα προκαλώντας σύγχυση στις υποκειμενικές αισθήσεις του θεατή για το μέγεθος και την προοπτική.
Ένα παράδειγμα οπτικής απάτης είναι η αποφύλλωση. Αυτή την κάνουμε για να αυξήσουμε την διακλάδωση και να μειώσουμε το μέγεθος των φύλλων από την μια και από την άλλη να αυξήσουμε τον αριθμό τους. Ο σκοπός, όμως, δεν είναι να μικρύνουμε τα φύλλα σε αναλογική κλίμακα. Δεν υπάρχει κανένας τρόπος να καταφέρουμε να πετύχουμε φύλλα υπό κλίμακα σε ένα μπονσάι. Αλλά αυτό δεν μας ενοχλεί γιατί δεν είναι αυτός ο στόχος μας. Το αντικείμενό μας είναι να παρουσιάσουμε λίγα μόνο από τα χαρακτηριστικά που θα φέρουν στο μυαλό μας το σχήμα του δέντρου.
Δύο από τα καθοριστικά χαρακτηριστικά ενός δέντρου είναι ότι έχει πολλά φύλλα και ένα ξεκάθαρο περίγραμμα (σιλουέτα). Στα μπονσάι η αποφύλλωση μειώνει το μέγεθος των φύλλων και αυξάνει τη διακλάδωση και τον συνολικό αριθμό τους και όλα αυτά μαζί πληρούν τις απαιτήσεις για το σχήμα του δέντρου. Επομένως, τα φύλλα ενός μπονσάι δεν είναι απαραίτητο να είναι σε κλίμακα αλλά πολλά, για να καθορίσουν το περίγραμμα, αρκετά δε για να φέρουν στο μυαλό του θεατή το …πολλά. Τα ευμεγέθη φύλλα διασπάνε το περίγραμμα και διαλύουν την ψευδαίσθηση. Ένα μεγάλο φύλλο σε ένα κατά τα άλλα περιποιημένο μπονσάι δείχνει αταίριαστο και είναι δύσκολο για τον θεατή να αποδεχθεί την ψευδαίσθηση.
Ένα άλλο παράδειγμα οπτικής απάτης είναι η προοπτική. Στα μπονσάι όσο η παχιά βάση του κορμού απομακρύνεται από το βλέμμα του θεατή, το λεπτότερο και ανώτερο τμήμα του κορμού γλιστράει στρεφόμενο προς αυτόν. Θα συμβεί το ίδιο εάν κάποιος σταθεί μπροστά από ένα δέντρο με ευθύ κορμό και κοιτάξει προς τα πάνω, στην κορυφή. Η βάση φαίνεται κατά πολύ παχύτερη από το ψηλότερο τμήμα του κορμού (έστω και αν το περίγραμμα του κορμού των δέντρων στην φύση είναι σχεδόν παράλληλο), η δε κορυφή του φαίνεται να γέρνει προς τα εμπρός, ανάλογα φυσικά με την οπτική γωνιά του παρατηρητή. Αυτό είναι ένα τέχνασμα της προοπτικής, το οποίο αναπαραγόμενο σε ένα μικρό και νεαρό δέντρο μας δίνει την εντύπωση ενός πολύ μεγαλύτερου και ωριμότερου δέντρου.
Παράλληλα με τα τεχνάσματα της προοπτικής, όπως οι γελοιογράφοι, ο καλλιτέχνης του μπονσάι προσπαθεί να προάγει αυτά τα στερεότυπα στοιχεία που υπονοούν το μέγεθος, τις αναλογίες και την ηλικία του δέντρου. Η κωνικότητα του κορμού, την οποία σπάνια θα απαντήσουμε στην φύση (αλλά εξαιτίας αυτής το δέντρο δείχνει μεγάλο και ώριμο), ο ρυτιδωμένος κορμός, τα κλαδιά που γέρνουν, οι αποστρογγυλωμένες κορυφές και άλλα πολλά είναι τα χαρακτηριστικά που συναντάμε συνήθως μόνο στα ώριμα δέντρα.
Το μπονσάι είναι η τέχνη της ψευδαίσθησης. Χρησιμοποιούμε τα τεχνάσματα της προοπτικής και τα στοιχεία της εικονογράφησης για να μετατρέψουμε ένα σχετικά νεαρό και πολύ μικρό δέντρο σε ένα πολύ μεγαλύτερο και ηλικιακά ωριμότερο δέντρο. Αυτές οι βασικές τεχνικές, εν πολλοίς γνωστές στους περισσότερους (που οπωσδήποτε προηγούνται των υπόλοιπων ιδιόμορφων τεχνικών που προσιδιάζουν στους διαφορετικούς ρυθμούς των μπονσάι), μας επιτρέπουν να διηγηθούμε την ιστορία του δέντρου και να αναπαραστήσουμε το περιβάλλον του (την πλαγιά ενός λόφου, μια πεδιάδα, την ανεμοδαρμένη ράχη ενός βουνού κ.ο.κ)
Το τελικό αποτέλεσμα μέσω της αρμονικής καλλιτεχνικής προσέγγισης των πλέον αντιπροσωπευτικών χαρακτηριστικών ενός δέντρου είναι να ανακαλεί ο θεατής το σχήμα του δέντρου και όχι το σχήμα του μπονσάι.
Το μπονσάι είναι η υποκειμενική αναπαράσταση ενός δέντρου, η οποία επιτρέπει στον θεατή να αναστείλει την αντικειμενική δυσπιστία του και να γλιστρήσει εύκολα στην ψευδαίσθηση ενός δέντρου στην άγρια φύση. Οι ίδιες αρχές εφαρμόζονται στα ελαττώματα των μπονσάι, όπως τα διασταυρούμενα κλαδιά, τα κλαδιά που αναπτύσσονται προς το εσωτερικό και η ανάποδη κωνικότητα.
Για ποιο λόγο θεωρείται κακή η τεχνική να διασταυρώνονται τα κλαδιά; Διότι τα κλαδιά αυτά ταράσσουν το βλέμμα και διασπούν την ψευδαίσθηση. Ένα μεγάλο δέντρο έχει όντως κλαδιά που διασταυρώνονται και παραμένει όμορφο, αλλά αυτό το δέντρο είναι ήδη ώριμο και δεν προσποιείται ότι παριστάνει τίποτε άλλο παρά αυτό που είναι. Αυτή είναι η ομορφιά του. Το μπονσάι, όμως, προσπαθεί να προσποιηθεί ότι είναι κάτι. Είναι δε κατά πολύ μικρότερο από ένα δέντρο. Στη φύση ακόμα και τα διασταυρούμενα κλαδιά, οι περίεργοι κορμοί και τόσα άλλα ελαττώματα των δέντρων είναι αρκετά ευμεγέθη για να προσκρούσουν στη συνολική εντύπωση που μας δημιουργεί ένα δέντρο. Αυτά τα στοιχεία, όμως, προκαλούν άσχημο οπτικό αντίκτυπο στα μπονσάι σε σχέση με τα δέντρα στην άγρια φύση.
Η πρωταρχική σύλληψη του σχεδιασμού ενός μπονσάι είναι να αναγκάσει τον θεατή να στηριχθεί στην ψευδαίσθηση, στοχεύοντας στη ροή και την αρμονία. Οι πρωτογενείς, οι δευτερογενείς, οι τριτογενείς και τεταρτογενείς κλάδοι ρέουν προς την ίδια κατεύθυνση απομακρυνόμενοι από τον βασικό κορμό. Όσο επιτρέπουμε το βλέμμα του θεατή να συμπλέει με τη ροή των κλαδιών παραμένει η ψευδαίσθηση. Αν ένα κλαδί αίφνης αλλάζει πορεία και κατευθύνεται προς τον κύριο κορμό, το βλέμμα του θεατή ακινητοποιείται και χάνεται η ψευδαίσθηση.
Αναμφισβήτητα δεν υπάρχει το τέλειο μπονσάι (η τελειότητα είναι αρκούντως υποκειμενική για την επίτευξη ενός ρεαλιστικού στόχου ούτως ή άλλως). Η εξυπνάδα και η εμπειρία στον σχεδιασμό του μπονσάι είναι εκείνη ακριβώς που θα καλύψει ή θα διαχειριστεί τις ατέλειες με τέτοιον τρόπο, που το συνολικό αποτέλεσμα δεν θα διασπάει την ψευδαίσθηση του θεατή. Έτσι αναμφίβολα κάθε μπονσάι, στο οποίο η ψευδαίσθηση του τι προσπαθεί να αναπαραστήσει είναι ακέραια για κάθε ένα θεατή, μπορούμε να το αποκαλέσουμε το τέλειο μπονσάι.
Η σπουδαιότητα του να αναπτύσσουμε σχήματα
Η πολυπλοκότητα των σχημάτων καθορίζεται από το περιβάλλον και την μάθηση, δηλαδή τον βαθμό έκθεσης σε διαφορετικά αντικείμενα μέσα στην ίδια κατηγορία.
Δοκιμάζοντας ένα ακριβό κρασί μπορεί να μου θυμίζει σχεδόν ξύδι στην γεύση, όχι φυσικά από λάθος του οινοποιείου, αλλά γιατί δεν έχω εκτεθεί επαρκώς στη γεύση του κρασιού. Προτιμώντας, για παράδειγμα, να καταναλώνω άλλου είδους αλκοολούχα ποτά, ποτέ ουσιαστικά δεν ανέπτυξα το πολύπλοκο σχήμα του κρασιού όπως ο οινοποιός. Το έλλειμμα αυτό της ορθής αξιολόγησης του συγκεκριμένου προϊόντος δεν σημαίνει ο,τιδήποτε για την ποιότητα του κρασιού ή του οινοποιού. Αν όμως ήμουν οινοποιός και το κρασί είχε μια απαίσια γεύση, τότε θα υπήρχε πρόβλημα.
Με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, το σχήμα του δέντρου εξαρτάται από τον βαθμό έκθεσης στα δέντρα. Αυτό φυσικά σημαίνει ότι το σχήμα του είναι επηρεασμένο από το περιβάλλον. Ένα άτομο που ζει σε ένα ανοικτό και επίπεδο χωράφι θα αναπτύξει διαφορετικό σχήμα δέντρου από εκείνο που θα φτιάξει στο μυαλό του ένα άτομο που ζει σε έναν τόπο ορεινό, γιατί τα δέντρα και τα είδη αυτών που φυτρώνουν είναι διαφορετικά στο κάθε ένα από τα περιβάλλοντα του παραδείγματος.
Σε μερικές περιπτώσεις ορισμένοι, όπως οι κάτοικοι των πόλεων, έχουν ελάχιστη έκθεση στα δέντρα μέσα στο φυσικό τους περιβάλλον και όταν επισκέπτονται την εξοχή δεν παρατηρούν τα δέντρα πέρα από έναν γενικό σχολιασμό ότι είχε πολύ πράσινο εκεί που πήγαμε. Πολλοί δεν μπορούν να διακρίνουν τα είδη των δέντρων ή τις διαφορές μεταξύ των ειδών. Όλα τα δέντρα μοιάζουν ίδια στα μάτια τους.
Σε αυτές τις περιπτώσεις το σχήμα του δέντρου είναι απλουστευμένο και εντελώς συγκεκριμένο, στερούμενο της ευελιξίας και της ικανότητας να περιλάβει τα πλέον ασυνήθιστα δείγματα των δέντρων που υπάρχουν στην φύση. Αυτό μπορείτε να το αντιληφθείτε όταν βάλετε ένα άτομο να σας σχεδιάσει ένα δέντρο.
Με παρόμοιο τρόπο, μερικοί, έχουν εκτεθεί σε μία στερεότυπη εικόνα των μπονσάι (π.χ η ταινία Karate Kid). Σε αυτή την περίπτωση θα έχουν αποκτήσει ένα ανάλογο απλουστευμένο και ανελαστικό σχήμα του μπονσάι, το οποίο παράλληλα είναι διαφορετικό και αταίριαστο με το σχήμα του δέντρο που έχουν κατά νου. Υπάρχει μεγάλη πιθανότητα πολλά εξαιρετικά μπονσάι να μην ταιριάζουν με το σχήμα του πραγματικού δέντρου στο μυαλό τους και επίσης το ίδιο πιθανόν είναι, εδώ είναι η ειρωνεία, πολλά από αυτά τα υπέροχα μπονσάι να μην αρμόζουν στο σχήμα του πραγματικού μπονσάι που έχουν σχηματίσει.
Δεν είναι όμως δα τόσο καταστροφικό αν το μπονσάι μας δεν θυμίζει δέντρο σε όλους τους θεατές, αν αυτοί έχουν περιορισμένες εμπειρίες από δέντρα και καθόλου από μπονσάι. Μας αρκεί να τους ικανοποιεί βλέποντάς το. Θα περιμένουμε όμως το μπονσάι μας να θυμίζει δέντρο σε κάποιον που έχει συγκριτικά μια ευρεία αντίληψη και εμπειρία στα διαφορετικά είδη και τις μορφές των δέντρων. Αν όμως πράγματι θέλουμε να δημιουργήσουμε μπονσάι, είναι απαραίτητο να έχουμε ένα πλούσιο και πολύπλοκο σχήμα δέντρου.
Αυτό εγείρει ένα ερώτημα: τι αποτελεί λοιπόν την καλύτερη έμπνευση για τη δημιουργία ενός μπονσάι; τα υπέροχα, ήδη υπάρχοντα δείγματα μπονσάι ή τα δέντρα στην φύση; Η γνώμη μου είναι και τα δύο, γιατί κανένα από μόνο του δεν αρκεί να μας προσφέρει αυτή την δυνατότητα.
Από τη μια πλευρά χρησιμοποιώντας μόνο τα υπάρχοντα μπονσάι ως πηγή έμπνευσής μας παγιδευόμαστε στο σχήμα του μπονσάι, σχηματίζοντας έτσι άκαμπτες προκαταλήψεις του τι είναι ένα … καλό μπονσάι. Ένα εξαιρετικό μπονσάι αποτελεί ένα απόσταγμα των πλέον όμορφων χαρακτηριστικών των φυσικών δέντρων. Αν η μοναδική έμπνευσή μας είναι τα υπάρχοντα μπονσάι, τότε αυτό οδηγεί σε παραγωγή αντιγράφου του αντιγράφου των αντιγράφων. Κάθε μπονσάι μπορεί, βεβαίως, να βασίζεται σε ένα προϋπάρχον και στα καλύτερα χαρακτηριστικά του, αλλά κάθε νέα τέτοια δημιουργία που εμπνέεται αποκλειστικά από αυτό, προχωράει ένα βήμα πιο πέρα, απομακρυνόμενη από την πραγματικότητα ενός δέντρου. Το μπονσάι έχει χάσει πλέον την … δεντρότητά του.
Από την άλλη, έχοντας ως έμπνευση μόνο τα δέντρα στη φύση θα σημαίνει ότι επανεφευρίσκουμε τον τροχό. Το να δημιουργήσουμε σε ένα δοχείο μια μικρογραφία ενός δέντρου δεν μας προσφέρει καμία ικανοποίηση. Θα μοιάζει εκτός αναλογιών, επειδή αυτό που μας εντυπωσίασε στα δέντρα θέλουμε να το αναπαράγουμε στα μπονσάι χρησιμοποιώντας την οπτική απάτη, όπως αναφέρθηκε πρωτύτερα. Χωρίς αυτά τα τεχνάσματα το δέντρο θα είχε έναν σχετικά λεπτό κορμό, παράλληλο περίγραμμα κορμού και καθόλου κωνικότητα ή κίνηση. Θα εμφάνιζε ένα συμπαγές παραπέτασμα φυλλώματος, που θα συσκότιζε κάθε δυνατότητα να διακρίνεις τη δομή του. Διασταυρούμενα κλαδιά, κλαδιά που στρέφονται προς τον θεατή κ.ο.κ. Όταν συναντάμε αυτά τα χαρακτηριστικά σε μικρό μέγεθος, το μπονσάι μας θα ήταν περισσότερο μία διάλυση παρά το απόσταγμα των ωραίων χαρακτηριστικών των φυσικών δέντρων.
Για να μας ανταμείψει αισθητικά ένα μπονσάι, πρέπει να μάθουμε από την αρχή πώς να δημιουργούμε σε μικρογραφία, διαχειριζόμενοι την προοπτική και άλλα τεχνάσματα, τα πιο όμορφα χαρακτηριστικά των δέντρων. Γιατί λοιπόν να μας ενοχλεί το γεγονός όταν άλλοι, γενιές πριν από εμάς, το έχουν ήδη κάνει;
Κατά τη γνώμη μου, το καλύτερο είναι ένας συνδυασμός των δύο. Από τη μια πλευρά, τα δέντρα στην άγρια φύση μας παρέχουν νέες και ανανεωμένες ιδέες και έμπνευση, που συμβαδίζουν με το σχήμα του δέντρου που έχουμε διαμορφώσει στο μυαλό μας (με βάση το οικείο μας περιβάλλον και τις εμπειρίες μας) και το οποίο θέλουμε να το παρουσιάσουμε στο μπονσάι μας, αλλά από την άλλη πλευρά, τα υπάρχοντα μπονσάι μας παρέχουν το καλύτερο ζωντανό παράδειγμα των κανόνων και των τεχνικών, τις οποίες πρέπει να εφαρμόσουμε για να υλοποιήσουμε την έμπνευσή μας. Κοντολογίς, πώς να ξεγελάσουμε καλύτερα το βλέμμα του θεατή, ότι αυτό που αντικρύζει είναι ένα ώριμο δέντρο και το άμεσο περιβάλλον του, και να εξασφαλίσουμε παράλληλα ότι αυτό που γίνεται αντιληπτό στις αισθήσεις του επιβραβεύεται αισθητικά.
Το σημαντικότερο όλων είναι ότι χρησιμοποιώντας τόσο τα δέντρα όσο και τα υπάρχοντα μπονσάι ως έμπνευση, εμποδίζεται η διαμόρφωση ξέχωρων και διακριτών σχημάτων δέντρων και μπονσάι και οδηγεί στη συγχώνευση των πλέον αξιόλογων χαρακτηριστικών και των δύο. Την οπτική επίκληση του δέντρου και την περίτεχνη πονηριά του μπονσάι.
Προσπαθώντας να κάνετε το μπονσάι σας να μοιάζει με δέντρο.
Ο Τζον Νάκα είχε πει: Μην προσπαθείτε να κάνετε το δέντρο σας να μοιάζει με μπονσάι, προσπαθήστε να κάνετε το μπονσάι σας να μοιάζει με δέντρο. Πολύ σωστό! Αλλά, εάν με τον όρο μπονσάι θεωρούμε ως επί το πλείστον την αναπαράσταση ενός δέντρου παρά το αντίγραφο του δέντρου σε μικρογραφία, τότε δεν συνεπάγεται ότι όλα τα μπονσάι θα απεικονίζουν μπονσάι παρά δέντρα; Νομίζω πως αυτό είναι απλώς ένα θέμα σημασιολογίας3.
Εξ ορισμού, όλα τα μπονσάι μοιάζουν με μπονσάι, πλην όμως όλα τα μπονσάι δεν μοιάζουν με δέντρα. Από τη μια πλευρά ορίζουμε ως μπονσάι την καλλιτεχνική αναπαράσταση ενός δέντρου στη φύση. Εφαρμόζουμε τους υπάρχοντες κανόνες και τις δέουσες τεχνικές για να δημιουργήσουμε την ψευδαίσθηση ενός ώριμου δέντρου και του περιβάλλοντός του. Από την άλλη, έχουμε μπονσάι που μοιάζουν με την στερεότυπη εικόνα άλλων μπονσάι, πέφτοντας έτσι στην παγίδα του σχήματος του μπονσάι.
Ας εξηγήσω τι εννοώ, χρησιμοποιώντας με παραδείγματα τις διαδικασίες που υπεισέρχονται στη δημιουργία κάθε μίας από τις δύο παραπάνω περιπτώσεις που αναφέραμε.
Πρώτη περίπτωση.
Παράδειγμα πρώτο.
Έχουμε ένα δέντρο σε προπαίδευση και φανταζόμαστε τον περιβάλλοντα χώρο του. Ας υποθέσουμε ότι φυτρώνει στην ανατολική Αγγλία, δηλαδή σε ένα τελείως επίπεδο έδαφος. Βρέχει συχνά εκεί και το έδαφος είναι πλούσιο σε υγρασία. Επικρατεί ένα συνεχές, σταθερό αεράκι. Το δέντρο θα δείχνει υγιές με πλούσιο φύλλωμα. Ο κορμός θα έχει μια ελαφρά κίνηση και κλίση σύμφωνα με την φορά του ανέμου. Τα κλαδιά θα είναι ελαφρώς μεγαλύτερα στην υπήνεμη πλευρά απ’ ό,τι στην προσήνεμη. Τα χαμηλότερα κλαδιά θα γέρνουν ελαφρά προς τα κάτω λόγω του βάρους τους και της ηλικίας του δέντρου, αλλά τα κλαδιά από την υπήνεμη πλευρά θα γέρνουν λίγο περισσότερο, επειδή λόγω του πλουσιότερου φυλλώματος είναι βαρύτερα.
Παράδειγμα δεύτερο.
Έχουμε ένα άλλο δέντρο και φανταζόμαστε και σε αυτήν την περίπτωση τον περιβάλλοντα χώρο του. Αυτή την φορά το δέντρο μας μεγαλώνει υποθετικά, στην πλαγιά ενός βραχώδους βουνού. Το χώμα είναι λιγοστό, οι βροχές αραιές αλλά καταρρακτώδεις και οι άνεμοι συχνοί και ξηροί. Το δέντρο μας λοιπόν, θα είναι καχεκτικό. Δε θα έχει αρκετό φύλλωμα γιατί δεν μπορεί να το υποστηρίξει. Ο κορμός και τα κλαδιά θα είναι συνεστραμμένα από τον αέρα αλλά δεν θα έχουν την κλίση που δίνει το βάρος ενός πλούσιου φυλλώματος όπως στο προηγούμενο παράδειγμα. Ο αέρας και η σκόνη που κουβαλάει θα απογυμνώσει τον κορμό από τον φλοιό από την μεριά που το χτυπάει. Το δέντρο επιβιώνει από το λιγοστό φύλλωμα που υπάρχει στην υπήνεμη πλευρά.
Καθένα από αυτά τα δύο δέντρα των παραδειγμάτων, που αναφέραμε έχει να μας διηγηθεί μια ξεχωριστή ιστορία για την ζωή του. Σε κάθε περίπτωση η ιστορία είναι σαφής και κατανοητή και δεν υπάρχει κάτι που να διαταράσσει την ψευδαίσθηση που δημιουργείται στον θεατή.
Δεύτερη περίπτωση.
Έχω ένα δέντρο σε προπαίδευση. Το κοιτώ και ανακαλώ στο μυαλό μου το σχήμα του μπονσάι που έχω καταχωρημένο. Τι δομή χρειάζομαι για να κάνω το δέντρο μου να μοιάζει με μπονσάι;
Λοιπόν, ας τα πάρουμε με την σειρά. χρειάζεται έναν κορμό με κλίση (τα μπονσάι εξάλλου έχουν κλίση στον κορμό τους). Επίσης, πρέπει το πρώτο κλαδί να είναι το μεγαλύτερο και να βρίσκεται από τη μια πλευρά του δέντρου. Θα σκαλίσω ένα τζιν, τα μπονσάι έχουν τζιν (έτσι τα έχω δει!). Έχω και εργαλεία σκαλίσματος, θα σκάψω τον κορμό να δημιουργήσω ένα σάρι, όπως έχω δει στα περισσότερα μπονσάι. Θα πρέπει να έχει μικρά φύλλα, σύννεφα στο φύλλωμα και τα κλαδιά θα γέρνουν με έναν καθορισμένο τρόπο και ούτω καθεξής.
Το τελικό αποτέλεσμα ίσως να είναι και οπτικά ευχάριστο, αλλά η ιστορία που μας διηγείται το δέντρο αυτό είναι γεμάτη ασυνέπειες και οπτικές ανακολουθίες. Γιατί ο κορμός έχει αυτήν την κλίση; Τι τον εξανάγκασε; Γιατί το σάρι είναι από την πλευρά των μακρύτερων κλαδιών; Είναι βέβαιο πως η πλευρά του δέντρου που δέχεται τις σκληρότερες καιρικές συνθήκες έχει τα μικρότερα κλαδιά; Γιατί τα κλαδιά κάμπτονται τόσο πολύ με τόσο λίγο φύλλωμα επάνω τους;
Αυτό που έχουμε, λοιπόν, δεν είναι τίποτε άλλο, παρά μια στερεότυπη απεικόνιση ενός μπονσάι. Ένα δέντρο που περιλαμβάνει όλα τα προεξέχοντα στερεότυπα χαρακτηριστικά ενός μπονσάι, αλλά, όμως, συνδυάζοντάς τα δεν βγαίνει κάποιο νόημα και δημιουργεί αρκετές απορίες για να επιτρέψει στον θεατή να έχει την ψευδαίσθηση που επιδιώκουμε να επιτύχουμε.
Όλα αυτά τα παραδείγματα δέντρων θα μοιάζουν μεν με μπονσάι, αλλά φοβάμαι πως μερικά μόνο από αυτά τα δημιουργήματα θα κάνουν αίσθηση και άλλα δυστυχώς όχι. Αυτό κατά την γνώμη μου εννοούσε ο Τζον Νάκα. Πιστεύω πως επιχειρηματολογούσε για την προαναφερθείσα περίπτωση και είναι η πιο ουσιαστική δήλωση που ειπώθηκε ποτέ για τα μπονσάι, επειδή αφορά τις συνέπειές της πάνω στον σχεδιασμό τους.
Κανένα μπονσάι δεν υφίσταται απομονωμένο σαν δέντρο απλά και μόνο. Κάθε δέντρο κουβαλάει την ιστορία της ζωής του. Για τον λόγο αυτό προτείνεται να υπονοούμε σχεδιαστικά το περιβάλλοντα χώρο του ή τον βιότοπό του. Αν η ιστορία που μας διηγείται το μπονσάι μας δεν έχει νόημα, η ψευδαίσθηση που θέλουμε να δημιουργήσουμε συντρίβεται σε βάρος του ίδιου του δέντρου.
Το συμπέρασμα είναι ότι, για να αναπτύξουμε ένα περιεκτικό σχήμα δέντρου και να δημιουργήσουμε αποτελεσματικά μπονσάι, δεν μπορούμε να κοιτάμε μόνο αυτούσια τα δέντρα. Πρέπει να κοιτάμε γύρω τους, το πού και το πώς μεγαλώνουν. Πρέπει να κατανοήσουμε τις φυσικές δυνάμεις που δημιούργησαν τα πιο ικανοποιητικά χαρακτηριστικά αυτών των δέντρων, για να μπορέσουμε να μιμηθούμε αυτά τα χαρακτηριστικά με τέτοιον τρόπο που να δίνει ένα κάποιο νόημα και να διηγείται το δέντρο μας μια συνεκτική ιστορία.
Για παράδειγμα, δεν σκαλίζουμε σάρι στα φυλλοβόλα δέντρα όπως τους σφένδαμους. Γιατί; Μα διότι τα φυλλοβόλα δεν αναπτύσσονται σε μέρη όπου κυριαρχούν εκείνες οι φυσικές δυνάμεις που θα δημιουργήσουν ένα σάρι (π.χ. ξηρές βραχώδεις και απότομες πλαγιές όπου φυσάει δυνατός αέρας). Δεν θα δούμε ποτέ ανάλογες εικόνες στη φύση, οπότε τι θα αντιπροσωπεύει ένα τέτοιο μπονσάι; Η ιστορία που θα διηγείται το σάρι πάνω σε αυτό το δέντρο θα ήταν παράλογη για την ίδια τη φύση του. Η μόνη περίπτωση να δούμε σάρι σε φυλλοβόλο είναι το δέντρο να έχει ή είχε κάποια νόσο που αποξέρανε κάποιο μέρος του και αυτό είναι κάτι που δεν θα επιθυμούσαμε να το απεικονίσουμε στο μπονσάι μας. Δεν προσφέρουν κοντολογίς κάποιου είδους ικανοποίηση βλέποντάς τα.
Ο σκοπός του μπονσάι
Ο κύριος σκοπός του μπονσάι είναι να παρέχει ανταμοιβή. Χρησιμοποιούμε τον όρο ανταμοιβή από την ψυχοβιολογική του έννοια. Η ανταμοιβή είναι μια συναισθηματική απάντηση σε ένα ερέθισμα. Λαμβάνει χώρα με τη διαμεσολάβηση του μεταιχμιακού συστήματος4 του εγκεφάλου και έχει ως αποτέλεσμα τη θετική επίδραση (συναισθηματική κατάσταση) και την τροποποίηση της συμπεριφοράς προς το ερέθισμα. Η ανταμοιβή είναι ένα δυνατό ενισχυτικό της μνήμης και της συμπεριφοράς - η εξάρτηση, βασίζεται στην τεχνητή διέγερση των νευρικών κέντρων της ανταμοιβής.
Οι ανθρώπινες αισθήσεις και η μνήμη είναι εντελώς οκνές και εξαπατώνται εύκολα. Αρκετές φορές λέμε πως υπάρχουν πολλά όμορφα δέντρα στη φύση, που είναι αλήθεια, αλλά και άλλα τόσα που δεν είναι ( δεν μας επιβραβεύουν κοιτώντας τα). Έχουμε την τάση να μην παρατηρούμε ή να μη θυμόμαστε τα λιγότερο όμορφα δέντρα. Δεν είναι ξεχωριστά δέντρα και η εικόνα τους καταχωρείται στην απώτερη μνήμη μας, χωρίς να ανακαλούμε τα χαρακτηριστικά τους, όπως και τόσες άλλες καθημερινές εικόνες από το άμεσο περιβάλλον μας, ακόμα και αν τις βλέπουμε κάθε ημέρα που δεν μας προκαλούν ή δεν μας έκαναν ποτέ την εντύπωση (π.χ. τι χρώμα έχει η πόρτα του απέναντι σπιτιού; Πόσα παράθυρα έχει η πρόσοψή του;)
Έχουμε την τάση να παρατηρούμε και ως εκ τούτου να θυμόμαστε τα πλέον εντυπωσιακά δέντρα, αλλά και αυτά που μας ικανοποιούν αισθητικά, έστω και αν αποτελούν εξαιρέσεις στον κανόνα. Αυτά ακριβώς τα δέντρα, απλά και μόνο επειδή μας ανταμείβουν, προσπαθούμε να τα αναπαραστήσουμε στο μπονσάι. Η αρχική μας λοιπόν εκτίμηση για ένα μπονσάι, είτε ότι είναι όμορφο είτε άσχημο, βασίζεται στα άμεσα συναισθήματα ανταμοιβής που νοιώθουμε παρατηρώντας το.
Αν αποδεχθούμε ότι ο σκοπός του μπονσάι δεν είναι να δημιουργήσουμε ένα αντίγραφο σε μικρογραφία ενός δέντρου, τότε σχεδόν αβίαστα οδηγούμαστε στο συμπέρασμα πως οι κανόνες του μπονσάι φτιάχτηκαν για έναν διαφορετικό λόγο. Οι κανόνες δημιουργήθηκαν στο πέρασμα των αιώνων με απώτερο σκοπό τον εντοπισμό των χαρακτηριστικών εκείνων των δέντρων που παρέχουν ανταμοιβή. Για παράδειγμα, ο κανόνας που εφαρμόζεται στην αναλογία της διαμέτρου του κορμού με το ύψος του δέντρου (1:6) είναι ένας μορφολογικός χειρισμός της προοπτικής, που γίνεται με σκοπό να ξεγελάσει τον παρατηρητή και να έχει την ψευδαίσθηση πως στέκεται στη βάση του δέντρου και κοιτάει τον κορμό που υψώνεται εμπρός του και λεπταίνει προς την γραμμή του ορίζοντα. Ο συγκεκριμένος κανόνας τέθηκε για τον λόγο ότι, κοιτάζοντας ένα ψηλό και ηλικιωμένο δέντρο, αισθανόμαστε μεγαλύτερη ανταμοιβή από το να κοιτάμε ένα μικρό και λεπτό δέντρο λίγων μόλις χρόνων φυτεμένο σε κάποιο κήπο. Οι κανόνες μας δείχνουν πως θα μπορούσαμε να αναπαραστήσουμε αυτά τα χαρακτηριστικά σε έναν αρμονικό συνδυασμό, ούτως ώστε βλέποντας ένα μπονσάι να ανακαλούμε στην μνήμη μας το σχήμα ενός δέντρου στην φύση.
Υπάρχει η πλέον πρόσφατη τάση στον κόσμο του μπονσάι (Walter Pall) για τη δημιουργία πιο φυσικών (νατουραλιστικών) μορφών δέντρων. Δεν αντιτίθεμαι σε αυτή την τάση καθόλου. Μου αρέσουν οι ελεύθερες μορφές των δέντρων, όπως τα αντικρύζω στην εξοχή. Ακόμα και ο W. Pall χρησιμοποιεί κάποιους κανόνες στη δημιουργία αυτών των ελεύθερων μορφών των μπονσάι. Το να καταργήσουμε όλους τους κανόνες που εφαρμόζονται στα μπονσάι θα είχε ως αποτέλεσμα δέντρα με περίπου ανεξέλεγκτη ανάπτυξη, θάμνους ή κουτσουρεμένους κορμούς σε δοχεία.
Ανεξάρτητα του αν η επιλογή μας είναι να ακολουθήσουμε τους εφαρμοσμένους κανόνες ή να βρούμε τους δικούς μας (πράγμα που εναπόκειται στην προσωπική μας επιλογή), η επιτυχία ή η αποτυχία ενός μπονσάι έγκειται σε ένα και μόνο: την ανταμοιβή. Αν ένα μπονσάι δεν σε ευχαριστεί βλέποντάς το, τότε δεν έχει νόημα και σκοπό. Αν ένα μπονσάι αναπαριστά με τον καλύτερο τρόπο ένα δέντρο στη φύση, διηγείται την ιστορία του και προκαλεί το βλέμμα του παρατηρητή, τότε θεωρείται επιτυχημένο.
Τα νατουραλιστικά σχεδιασμένα δέντρα, όπως του W. Pall επί παραδείγματι, για μερικούς ανακαλούν στην μνήμη του θεατή ένα πραγματικό δέντρο στη φύση, για άλλους πάλι δεν μοιάζουν με αυτό που έχουν στο μυαλό τους καταχωρήσει ως μπονσάι.
Δεν είναι όμως αυτό το ζητούμενο όπως επισημάνθηκε πρωτύτερα. Προσωπικά, πιστεύω πως η δήλωση του Τζον Νάκα «Μην κάνεις το δέντρο σου να μοιάζει με μπονσάι, αλλά το μπονσάι σου να μοιάζει με δέντρο» που απευθύνεται στους καλλιτέχνες του μπονσάι, παραφραζόμενη θα μπορούσε να απευθύνεται και προς τους θεατές: Μην κοιτάτε το δέντρο προσπαθώντας να δείτε ένα μπονσάι, αλλά κοιτάτε ένα μπονσάι και προσπαθείστε να δείτε ένα δέντρο.
Σημείωση του μεταφραστή: Το άρθρο δημοσιεύτηκε το 2007 στο ηλεκτρονικό περιοδικό The Art of Bonsai Project, που συντηρούσε η χορηγία του περιοδικού OfbonsaiMagazineπιθανά μέχρι το 2008-9. Δεν είναι ενεργό πλέον. Ανάμεσα στα πολύ σημαντικά άρθρα που είχαν δημοσιευθεί επέλεξα το συγκεκριμένο άρθρο ως καθοριστικό για την κατανόηση της φιλοσοφίας ή της ψυχολογίας, αν θέλετε, (ο συγγραφέας του DaveWilliams είναι ψυχολόγος) των μπονσάι.
Παραπομπές
1 Σχήμα: Η λέξη αναφέρεται στο κείμενο σε πλάγια γραφή. Στην ψυχολογία και την γνωστική επιστήμη το σχήμα είναι μια διανοητική δομή που αντιπροσωπεύει κάποια πτυχή του κόσμου. Οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τα σχήματα για να οργανώσουν την τρέχουσα γνώση και να παρέχουν ένα πλαίσιο για τη μελλοντική κατανόηση. Παραδείγματα των σχημάτων περιλαμβάνουν τα στερεότυπα, τους κοινωνικούς ρόλους, τις κοσμοθεωρίες και τα αρχέτυπα.
2 apriori: Λατινικά. Εκ των προτέρων στην Ελληνική.
3 Σημασιολογία: Πρώτος ο Reisig χρησιμοποίησε τον όρο σημασιολογία (Semasiologie) για να δηλώσει τον κλάδο της επιστήμης που εξετάζει τις σημασίες των λέξεων. Έπειτα ο γάλλος σημασιολόγος Breal χρησιμοποίησε τον όρο sémantique (αγγλ. semantics, γερμ. Semantik) απο το ελληνικό επίθετο σημαντικός ("ο σημαίνων" ή "ο έχων σημασία"). Το θηλυκό του επιθέτου σημαντική χρησιμοποιείται σε άλλους τομείς έρευνας, γι' αυτό και στην Ελληνική χρησιμοποιείται ο όρος σημασιολογία
4 Μεταιχμιακό σύστημα του εγκεφάλου: Ο όρος μεταιχμιακό σύστημα, αναφέρεται σε ένα σύνολο ανατομικών δομών του εγκεφάλου, που βρίσκονται μεταξύ του φλοιού και του υποθαλάμου. Το μεταιχμιακό σύστημα έχει σημαντικές λειτουργίες. Σχετίζεται με τον έλεγχο των συναισθημάτων, της συμπεριφοράς και τους σκοπούς ενός ατόμου και φαίνεται να παίζει έναν σημαντικό ρόλο στη μνήμη και τη μάθηση. Συνδέει τη σύνθετη συμπεριφορά με πιο πρωτόγονη και ενστικτώδη συμπεριφορά και την εσωτερική ομοιόσταση μέσα από πληθώρα νευρικών συνδέσεων. Το μεταιχμιακό σύστημα, μέσω του υποθαλάμου και των ορμονών τις οποίες εκκρίνει, επηρεάζει με πολλούς τρόπους τη συμπεριφορά του ατόμου, όπως για παράδειγμα με αντιδράσεις φόβου, οργής και αγωνίας.