Επειδή είναι ξεκάθαρο ότι υπάρχουν ορισμένες παρανοήσεις ως προς το αν και πότε ένα δέντρο (στην περίπτωσή μας ένα bonsai) παγώνει, δίνονται παρακάτω κάποιες επιστημονικά τεκμηριωμένες απαντήσεις και σκέψεις.
Τα τρία στάδια της ψύξης
Σε σχετικές συζητήσεις σε διάφορα φόρουμ και ιστοσελίδες με αντικείμενο τα bonsai αναφέρονται περιπτώσεις που δέντρα πάγωσαν κατά την διάρκεια ενός χειμερινού παγετού και παρ’όλα αυτά, τελικά κατάφεραν με κάποιον τρόπο να επιβιώσουν. Εδώ πρέπει να γίνει η πρώτη επισήμανση σχετικά με το τι εννοούμε λέγοντας ότι ένα δέντρο πάγωσε.
Εάν ένα δέντρο, bonsai ή όχι, πραγματικά παγώσει, πεθαίνει.
Ο σχηματισμός κρυστάλλων πάγου στο εσωτερικό των κυττάρων ενός φυτού είναι πέραν πάσης αμφιβολίας μοιραίος για το φυτό. Αυτό που συνήθως μπορούμε να παρατηρήσουμε δια γυμνού οφθαλμού κατά τη διάρκεια μιας ξαφνικής παγωνιάς τον χειμώνα είναι το πάγωμα του υποστρώματος στα δέντρα μας. Κάτι τέτοιο δεν συνεπάγεται όμως απαραίτητα και το πάγωμα του δέντρου. Υπάρχουν τρία βασικά στάδια παγώματος που μπορούν να συμβούν σε κάποιο δέντρο και έχουν μεγάλη σημασία για την επιβίωση ενός bonsai.
Το πρώτο στάδιο μπορεί να γίνει αντιληπτό ακόμη και μόνο με τα μάτια μας ή και με ένα μεγεθυντικό φακό. Τα άλλα δύο μόνο με μικροσκόπιο.
1. Το πάγωμα του νερού στο υπόστρωμα του δέντρου.
2. Το πάγωμα του έξω-κυτταρικού νερού – Extra cellular water (το νερό που βρίσκεται στα μεσοδιαστήματα έξω και μεταξύ των κυττάρων του ζωντανού ιστού του φυτού).
3. Το πάγωμα του έσω-κυτταρικού νερού – Intra cellular water (το νερό που βρίσκεται μέσα στα κύτταρα του ιστού του φυτού).
Πάγωμα του νερού στο χώμα
Το νερό στη φύση σπάνια παγώνει στην φυσική σταθερά πήξης του, των 0°C (32°F), καθώς υπάρχει πάντα κάποιο άλλο συστατικό που διαλύεται σε αυτό και που μειώνει το σημείο πήξης. Ωστόσο, δεδομένου ότι το έδαφος αποτελείται κατά κύριο λόγο από σωματίδια και (συνήθως) όχι από πολλές διαλυμένες ουσίες, το νερό παγώνει μόλις λίγο κάτω από τους 0° C. Όταν σχηματίζεται πάγος στο έδαφος στην πραγματικότητα εξέρχεται από τα επιμέρους συστατικά του εδάφους, αφήνοντας τα σωματίδια και τις διαλυμένες ουσίες πίσω.
Όσοι ζουν σε ψυχρότερες περιοχές όπου σημειώνονται συχνά παγετοί θα έχουν παρατηρήσει κρυστάλλους πάγου στην επιφάνεια του εδάφους. Σε πολλές περιπτώσεις δεν είναι η ίδια η επιφάνεια του εδάφους που παγώνει, αλλά το λασπώδες τμήμα κάτω από αυτήν. Αυτό το φαινόμενο όμως συμβαίνει μόνο όταν υπάρχει αρκετός χώρος για τους κρυστάλλους του πάγου να αυξήσουν τον όγκο τους προς την κατεύθυνση της επιφάνειας. Στο περιορισμένο υπόστρωμα, όμως, ενός bonsai το νερό δεν έχει πουθενά να πάει και παγώνει στη θέση του.
Λέγεται επίσης ότι η παγωνιά ασκεί σοβαρή και επιζήμια πίεση στις ρίζες λόγω της αύξησης του όγκου του νερού, όταν αυτό γίνεται πάγος. Ωστόσο, τα φυτικά κύτταρα έχουν άκαμπτα κυτταρικά τοιχώματα και είναι ικανά να αντέχουν αρκετά μεγάλες ατμοσφαιρικές πιέσεις σε τακτική βάση, λόγω της δικής τους κανονικής εσωτερικής πίεσης που ονομάζεται πίεση σπαργής (internal turgor pressure ) και αντιδρά στην αντίθετη πίεση των εξωτερικών κυτταρικών τοιχωμάτων προς το εσωτερικό του κυττάρου. Στην πραγματικότητα, συνηθισμένα φυτά και δέντρα που βλέπουμε γύρω μας αντέχουν και επιβιώνουν αποδεδειγμένα σε υδροστατικές πιέσεις με τιμές πάνω από 1000 ατμόσφαιρες. Η αντίσταση στο στρες αυτών των πιέσεων ποικίλλει εποχιακά και έχει αποδειχθεί ότι αυξάνει με την πτώση της θερμοκρασίας και την άνοδο του κρύου.
Αυτό που είναι σημαντικό να κατανοήσουμε σε αυτό το σημείο είναι ότι το νερό στο έδαφος είναι παγωμένο και ΟΧΙ οι ρίζες ή οι βλαστοί του bonsai. Το νερό που παγώνει στο υπόστρωμα του bonsai δεν αποτελεί πρόβλημα για το δέντρο. Στη θερμοκρασία πήξης του νερού στο έδαφος, το δέντρο δεν κινδυνεύει ιδιαίτερα , αλλά καθώς η θερμοκρασία πέφτει περαιτέρω, οι ρίζες και οι βλαστοί του δέντρου διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο. Καθώς η θερμοκρασία πέφτει , το ίδιο το δέντρο αρχίζει να κινδυνεύει να παγώσει και να μην καταφέρει να επιβιώσει. Τα φυτά έχουν πολλούς μηχανισμούς για να αντισταθούν σε αυτό, μηχανισμούς που δεν κατανοούμε ακόμη πλήρως.
Ένας μηχανισμός είναι η αποθήκευση των διαλυμένων ουσιών (σάκχαρα, αλκοόλες σακχάρων, πρωτεΐνες κ.λ.π.) μέσα στο κυτταρικό πρωτόπλασμα. Η παρουσία των διαλυμένων ουσιών εκεί μειώνει το σημείο πήξης του νερού και προφυλάσσει το δέντρο από τον παγετό, αν η θερμοκρασία πέσει κάτω από 0 ° C. Σε ορισμένες περιπτώσεις ο μηχανισμός αυτός παρέχει μεγάλη προστασία. Έρευνες έχουν δείξει ότι οι μηλιές (Malus sp.) για παράδειγμα, τον χειμώνα αυξάνουν το επίπεδο της σορβιτόλης 30 φορές πάνω από τα επίπεδα συγκέντρωσής της πριν από τον χειμώνα και έτσι αυξάνουν δραματικά τον βαθμό ανθεκτικότητας στις παγωνιές. Με τον παραπάνω βαθμό συγκέντρωσης σορβιτόλης η ανθεκτικότητα του δέντρου στον παγετό μετρημένη με πειραματικές μεθόδους βρίσκεται στην τιμή των -25 ° C. Είναι ενδιαφέρον ότι τα επίπεδα της σορβιτόλης μεταβάλλονται καθ' όλη τη διάρκεια του έτους, ανάλογα με την εξωτερική θερμοκρασία. Δηλαδή, καθώς η θερμοκρασία πέφτει τα επίπεδα της σορβιτόλης αυξάνονται και το αντίστροφο.
Αυτό ισχύει και για πολλά άλλα είδη, αλλά όχι για όλα. (Με την ευκαιρία, η ανθεκτικότητα σε παγωνιές δεν είναι κάτι που μπορεί να επιτευχθεί εκ των προτέρων σε δέντρα με κάποια ειδική ρουτίνα λίπανσης). Ένα απότομο και ξαφνικό ψύχος μετά από ένα ζεστό διάλλειμα μέσα στον χειμώνα μπορεί να σκοτώσει ένα δέντρο σε θερμοκρασίες πάνω από το κατώτερο σε βαθμούς γνωστό επίπεδο ανθεκτικότητας του.
Πάγωμα του έξω - κυτταρικού νερού
Ένας άλλος μηχανισμός που χρησιμοποιούν τα φυτά είναι η αποβολή του νερού από το πρωτόπλασμα των κυττάρων προς τους έξω-κυτταρικούς χώρους. Αλλαγές στη διαπερατότητα της κυτταρικής μεμβράνης επιτρέπουν στο νερό να αφήσει το κύτταρο και να εισχωρήσει στα διαστήματα μεταξύ των κυττάρων. Το νερό έτσι, αν η θερμοκρασία είναι αρκετά κάτω του μηδενός, παγώνει εκεί και όχι εντός του κυττάρου. Αυτό αποτελεί το δεύτερο στάδιο παγώματος που μπορεί να συμβεί σε ένα δέντρο ή φυτό.
Σε ορισμένες περιπτώσεις όταν η θερμοκρασία πέφτει αρκετά χαμηλά, το φαινόμενο αυτό παρατηρείται και στις βελόνες των πεύκων. Οι βελόνες του πεύκου μπορεί να φαίνεται σαν να έχουν παγώσει καθώς σκληραίνουν, γίνονται πιο εύθραυστες και σπάζουν όταν λυγιστούν. Τα κύτταρα των βελονών του πεύκου έχουν επιτρέψει στο νερό να αποδράσει από το εσωτερικό τους προς τους κενούς χώρους στα μεσοδιαστήματα μεταξύ των κυττάρων και να παγώσουν εκεί, δίνοντας την εντύπωση ότι οι βελόνες έχουν παγώσει. Στην πραγματικότητα δεν έχει συμβεί κάτι τέτοιο, απλά οι βελόνες φαίνεται να είναι παγωμένες. Τα κύτταρα και ο ζωντανός ιστός δεν έχουν παγώσει. Ο μηχανισμός αυτός συμβάλλει επίσης στο να μην παγώσει το νερό που έχει απομείνει εντός των κυττάρων.
Πάγωμα του έσω – κυτταρικού νερού.
Το τρίτο στάδιο ψύξης στα δέντρα και φυτά είναι όταν παγώνει το νερό που βρίσκεται εντός των κυτταρικών σχηματισμών. Κάτι τέτοιο προκαλεί τον θάνατο των κυττάρων και αναγνωρίζεται από τον καλλιεργητή bonsai όταν έρθει η άνοιξη από την απώλεια κλαδιών ή στην χειρότερη περίπτωση ολόκληρου του δέντρου.
Ένας μηχανισμός αποφυγής παγώματος που δεν είναι ακόμη απόλυτα κατανοητός στους επιστήμονες είναι αυτός που αποκαλούμε "υπερψύξη" (supercooling). Με κάποιο τρόπο, ο κυτταρικός χυμός παραμένει υγρός σε θερμοκρασίες πολύ κάτω από το σημείο πήξης που είναι γνωστό για τον εν λόγω χυμό (μέχρι -70°C). Υπάρχει κάποια φυσική σχέση με τη διάμετρο των αγγείων στα οποία κυκλοφορεί ο χυμός, γιατί έχει μετρηθεί ότι σε μεγαλύτερης διαμέτρου αγγεία ο χυμός ψύχεται σε μεγαλύτερες θερμοκρασίες.
Υπάρχει επίσης μια σχετική συζήτηση που αφορά τις πιο στρογγυλεμένες έναντι των πιο αιχμηρών κρυσταλλικών μορφών πάγου, που σχηματίζονται όταν έχουμε παρουσία σακχάρων στο διάλυμα των χυμών του δέντρου. Δεν γνωρίζουμε γιατί συμβαίνει αυτό, το σίγουρο είναι ότι ο σχηματισμός πάγου θα είναι μοιραίος για τα φυτικά κύτταρα, είτε οι κρυσταλλικές μορφές πάγου έχουν στρογγυλεμένες άκρες είτε αιχμηρές. Το σχήμα των κρυστάλλων πάγου δεν παίζει ρόλο.
Να προσθέσουμε όμως ότι υπάρχει η βάσιμη υποψία πως είναι οι σχηματισμοί κρυστάλλων πάγου που κάνουν την ζημιά και όχι το ψύχος γενικά. Αυτό στηρίζεται στο γεγονός πώς ζωικά και φυτικά κύτταρα που καταψύχονται ταχέως σε υγρό άζωτο αναρρώνουν σε ποσοστό μεγαλύτερο από 90% μετά την απόψυξη. Αυτή η ταχεία ψύξη έχει σαν αποτέλεσμα το ενδο-κυτταρικό νερό να παγώσει στο σημείο που βρίσκεται χωρίς τον σχηματισμό κρυστάλλων πάγου στο εσωτερικό των κυττάρων. Αυτό είναι επιτυχές μόνο εάν η διαδικασία του παγώματος λαμβάνει χώρα πολύ γρήγορα (με ρυθμούς μεγαλύτερους από 1°C / λεπτό). Σε αυτή την περίπτωση τα φυτικά κύτταρα είναι αυτά που επηρεάζονται το λιγότερο δυνατόν από το ρυθμό της διαδικασίας ψύξης, πιθανώς λόγω των άκαμπτων κυτταρικών τοιχωμάτων τους.
Τιμές θερμοκρασιών κατά τα τρία στάδια ψύξης
Κάθε ένα από τα παραπάνω τρία γεγονότα παγώματος λαμβάνει χώρα σε μια συγκεκριμένη περιοχή θερμοκρασιών. Το έδαφος παγώνει πρώτο, το νερό έξω από τα κύτταρα μετά και το νερό εντός του κυττάρου τελευταίο. Στην περίπτωση των βλαστών του δέντρου (βλαστός–πολύ σημαντική λέξη για την συζήτηση) το εύρος αυτών των θερμοκρασιών ανταποκρίνεται με μικρές αποκλίσεις στις παρακάτω τιμές:
1. 0 έως -5 °C (32 έως 23 °F) για το νερό του εδάφους.
2. -5 έως -10 °C (23 έως 14 °F) για έξω-κυτταρικό νερό
3. -20 έως -40 °C (-4 έως -40 °F) για έσω-κυτταρικό νερό
Αυτές οι τιμές είναι κατά μέσο όρο και γενικές για χάρη του παραδείγματος και όχι ειδικά για κάθε συγκεκριμένο είδος. Ωστόσο, τέτοιες τιμές θα πρέπει να ισχύουν κατά πάσα πιθανότητα για πολλά είδη σε πολλές κλιματικές ζώνες. Πολλοί θα παρατηρήσουν ότι οι θερμοκρασίες του χειμώνα για την περιοχή τους δεν πληρούν τα "κριτήρια" για το εντός του κυττάρου πάγωμα του νερού και ως εκ τούτου τα δέντρα σας θα πρέπει να είναι αρκετά ασφαλή στην περιοχή που διαμένουν. Αυτό είναι πράγματι σημαντικό, γιατί δίνει στην συνέχεια και όλα τα στοιχεία που μας χρειάζονται για μια αποτελεσματική προστασία των bonsai στην διάρκεια του χειμώνα.
Συγκεκριμένα οι ανωτέρω τιμές ανθεκτικότητας στο ψύχος για διάφορα είδη αναφέρονται μόνο για τους ιστούς των δέντρων που βρίσκονται πάνω από το επίπεδο του εδάφους. Στο ριζικό σύστημα των φυτών σε καμία περίπτωση δεν ισχύει αυτός ο βαθμός ανθεκτικότητας. Αυτό είναι που διαχωρίζει τα δέντρα bonsai και τα δέντρα που βρίσκονται στην φύση. Στη φύση, οι ρίζες ενός δέντρου είναι κάτω από το έδαφος και δεν υπόκεινται ούτε κατά προσέγγιση στις πολύ διαφορετικές και εξαιρετικά χαμηλές θερμοκρασίες που βιώνουν τα ανώτερα τμήματα του δέντρου στην διάρκεια του χειμώνα. Αναπτύσσουν βέβαια και αυτές κάποιο βαθμό αντοχής αλλά όχι σημαντικά. (Με την ευκαιρία, αν ο κορμός ενός δέντρου είναι θαμμένος κάτω από το έδαφος πριν από την έναρξη της πτώσης της θερμοκρασίας, οι ιστοί του κορμού κάτω από το χώμα δεν θα αναπτύξουν ανθεκτικότητα στο κρύο και στις παγωνιές όπως τα ανώτερα τμήματα που βρίσκονται πάνω από το έδαφος και θα υποστούν ζημιές εύκολα αν εκτεθούν).
Όταν ένα δέντρο απομακρύνεται από το έδαφος και τοποθετείται σε ένα δοχείο, ειδικά μικρό όπως τα bonsai pots ή τα bonsai training pots, η επιβίωσή του μπορεί να τεθεί σε κίνδυνο, αφού οι ρίζες του τώρα μπορεί να βιώσουν θερμοκρασίες που δεν αντιμετώπισαν ποτέ στην φύση. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο η προστασία των bonsai κατά την διάρκεια του χειμώνα είναι απαραίτητη. (Πράγματι, αν τα bonsai ήταν ανθεκτικά σε -40 βαθμούς τότε γιατί οι περισσότεροι συστήνουν την χειμερινή προστασία τους τον χειμώνα, ιδιαίτερα σε περιοχές όπου εμφανίζονται ιδιαίτερα χαμηλές θερμοκρασίες;).
Τίποτα το ιδιαίτερο δεν χρειάζεται να γίνει για να προστατευθούν τα υπέργεια μέρη του δέντρου, ειδικά στην χώρα μας που βιώνει συνήθως σχετικά ήπιους χειμώνες. Εξαίρεση βέβαια αποτελεί ο φετινός χειμώνας (2016-2017) που ορισμένες περιοχές βίωσαν σχεδόν πολικές θερμοκρασίες. Εδώ λοιπόν μας προστίθεται ένα επιπλέον καθήκον ως καλλιεργητές bonsai, αν δεν θέλουμε να βρεθούμε προ εκπλήξεων, με τίμημα να χάσουμε κάποια δέντρα μας. Η παρακολούθηση των καιρικών συνθηκών και η επαγρύπνηση για αναφορές σε έντονα καιρικά φαινόμενα, είτε αυτά αφορούν τον χειμώνα, είτε το καλοκαίρι.
Για να επανέλθουμε λοιπόν στην κυρίως συζήτηση, είναι τα τμήματα του δέντρου που βρίσκονται κάτω από το επίπεδο του εδάφους, το ριζικό σύστημα τους δηλαδή, που χρειάζονται βοήθεια για να αντεπεξέλθουν της δυσκολίας. Δεν υπάρχει κάποιο ιδιαίτερο κόλπο, εκτός από την αποφυγή των χαμηλών θερμοκρασιών στην περιοχή των ριζών, ώστε να μην παγώσουν.
Οι μοιραίες θερμοκρασίες για τις ρίζες σε σχέση με διάφορα είδη
Οι τιμές θερμοκρασιών στις οποίες οι ρίζες δεν καταφέρνουν να επιβιώσουν έχουν ευρεία διακύμανση από είδος σε είδος. Για παράδειγμα, η ’’θανατηφόρα θερμοκρασία" ώριμων ριζών για την Magnolia stellata είναι -5?C, ενώ για τα περισσότερα είδη Juniperus είναι -23?C. Ο σφένταμος Acer Buergerianum είναι πολύ ευαίσθητος σε σχετικά χαμηλές θερμοκρασίες, από -8?C και κάτω, ενώ πολλά άλλα είδη, όπως η μεγάλη πλειοψηφία των Ιαπωνικών σφενταμιών και οι αζαλέες, είναι πολύ πιο ανθεκτικά και αντέχουν αρκετά χαμηλότερες θερμοκρασίες. Γενικότερα είδη που ευδοκιμούν και στον ελληνικό χώρο, όπως φτελιές, σφενδάμια, είδη όπως οι μηλιές, οι κράταιγοι, οι ροδιές κλπ, δείχνουν αξιοσημείωτη αντοχή από -10?C μέχρι και περίπου -20?C ανάλογα με το είδος.
Μέθοδοι προστασίας
Η προστασία συνήθως επιτυγχάνεται κατά φθίνουσα σειρά ως προς την αποτελεσματι-κότητα με:
1. Tην διατήρηση των bonsai σε ελεγχόμενη θερμοκρασία θερμοκηπίου
2. Κρατώντας τα bonsai σε ένα κλειστό χώρο που δεν θερμαίνεται, όπως γκαράζ, αποθήκη κλπ
3. Με την τοποθέτηση του δέντρου με την γλάστρα του στο έδαφος
4. Με την τοποθέτηση προστατευτικού στρώματος από διάφορα υλικά γύρω από το δοχείο.
Όταν οι καλλιεργητές bonsai εφαρμόζουν κάποια από τα παραπάνω μέτρα, προστατεύουν με σημαντικό βαθμό επιτυχίας τα ριζικά συστήματα των δέντρων τους από το να πληγούν από ακραίες θερμοκρασίες. Δυστυχώς όμως πολλοί από εμάς δεν φαίνεται να το γνωρίζουμε αυτό ή να του δίνουμε την σημασία και προσοχή που χρειάζεται.
Αφυδάτωση ιστών σε βλαστούς και κλαδιά του δέντρου
Σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να αναλύσουμε λίγο περισσότερο ένα άλλο ζήτημα που παρουσιάζεται κατά την διάρκεια του χειμώνα και σχετίζεται με το παγωμένο υπόστρωμα στα bonsai. Αναφέραμε προηγούμενα ότι το πάγωμα του νερού του εδάφους δεν είναι ένα πρόβλημα για το δέντρο. Δεν είναι, εκτός από την παρακάτω περίπτωση.
Εάν η θερμοκρασία στους υπέργειους ιστούς αυξηθεί σημαντικά και το νερό του εδάφους παραμένει παγωμένο, όπως μπορεί να συμβεί σε θερμοκήπια ή σε περιπτώσεις πρόσκαιρης ηλιοφάνειας με μικρές όμως θερμοκρασίες περιβάλλοντος, μπορεί να εμφανισθεί διαπνοή του νερού από τους βλαστούς. Αν οι ρίζες δεν μπορούν να απορροφήσουν νερό από το χώμα επειδή αυτό είναι ακόμη παγωμένο, δεν μπορούν να αντικαταστήσουν το νερό που χάνεται από τους βλαστούς μέσω της διαπνοής και οι βλαστοί μπορεί να αποξηραθούν. Αυτή η κατάσταση μπορεί να επιδεινωθεί σε μεγάλο βαθμό από οποιονδήποτε άνεμο, που συντελεί στο να οδηγηθούμε σε μεγαλύτερες απώλειες νερού μέσω διαπνοής και να έχουμε τελικά μαρασμό και αποξήρανση βλαστών και κλαδιών.
Προφανώς, αυτή η κατάσταση είναι ανεπιθύμητη. Για τους καλλιεργητές bonsai, είναι καλύτερο να αποφεύγεται μέσω κάποιας μορφής ανεμοπροστασίας (ανεμοφράκτες). Ειδικά για δέντρα που δεν βρίσκονται σε θερμοκήπιο ή εσωτερικό κλειστό χώρο και είναι σε εξωτερικούς χώρους που επηρεάζονται από ανέμους.
Συνοψίζοντας …
Τώρα ας προσπαθήσουμε να συνδέσουμε μεταξύ τους όλα όσα αναφέρθηκαν προηγούμενα σε κάποια χρήσιμη περίληψη, όπου θα μπορεί κανείς να ανατρέξει για να έχει συγκεντρω¬μένες όλες τις χρήσιμες πληροφορίες που χρειάζεται για να πάρει συνειδητές και βέβαιες αποφάσεις σχετικά με την προστασία των δέντρων του τον χειμώνα.
1. Bonsai από δέντρα που ευδοκιμούν στην Βόρεια Εύκρατη Ζώνη θα εισέλθουν σε μια περίοδο λήθαργου το φθινόπωρο, η οποία ενεργοποιείται με τη συντόμευση της ημέρας ή / και την πτώση των θερμοκρασιών. Η έκθεση σε σύντομες ημέρες, χαμηλές θερμοκρασίες, και (πολύ σημαντικό) παγετούς αναγκάζει τα δέντρα να ξεκινήσουν να αναπτύσσουν μηχανισμούς άμυνας έναντι του κρύου για να επιβιώσουν από τις επερχόμενες χαμηλές θερμοκρασίες.
2. Τα υπέργεια τμήματα των δέντρων bonsai (κορμός κλαδιά, βλαστοί, φύλλα, οφθαλμοί) από τα περισσότερα είδη της εύκρατης ζώνης (μετά την ανάπτυξη των προαναφερθέντων μηχανισμών άμυνας) μπορούν να αντέξουν σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες, για ορισμένα είδη ακόμη και από -40 έως και -70° C
3. Οι ρίζες των δέντρων bonsai στα περισσότερα δέντρα της εύκρατης ζώνης δεν είναι τόσο ανθεκτικές όσο τα ανώτερα τμήματα του δέντρου που βρίσκονται πάνω από το επίπεδο του υποστρώματος, είναι πολύ πιο ευαίσθητες στις χαμηλές θερμοκρασίες και μπορεί να καταστραφούν πιο εύκολα.
4. Το πάγωμα του υποστρώματος σε ένα bonsai pot δεν είναι απαραίτητα απειλή για το φυτό, αν δεν συνοδεύεται από παρατεταμένες περιόδους όπου ο κορμός, τα κλαδιά και οι βλαστοί είναι σε υψηλότερες θερμοκρασίες ή /και εκτίθενται σε ξηρούς και κρύους ανέμους, οπότε η αποξήρανση των βλαστών γίνεται ένα ζήτημα.
Από αυτά τα τέσσερα σημεία διαφαίνεται επαρκώς ότι η βέλτιστη διαχείριση στη διάρκεια του χειμώνα για τα bonsai δέντρα μας (εύκρατης ζώνης) συνοψίζεται στα παρακάτω:
1. Πρέπει να επιτραπεί στο δέντρο να εισέλθει ομαλά σε περίοδο λήθαργου και ανάπτυξης χειμερινής άμυνας. Μείωση νερού και έκθεσης στις πρώτες παγωνιές είναι ιδιαίτερα σημαντικά.
2. Τοποθέτηση του δέντρου που το έχουμε ποτίσει επαρκώς σε ένα κλειστό, ελεγχόμενο θερμοκρασιακά χώρο ή περιοχή (θερμοκήπιο ή αποθήκη, όπου η θερμοκρασία διατηρείται από 1 έως 10?C) καθ 'όλη τη χειμερινή περίοδο ή τουλάχιστον σε περιόδους όπου η εξωτερική θερμοκρασία πέφτει αρκετά κάτω του μηδενός. Αυτό θα συμβάλλει:
• Να διατηρηθεί η κατάλληλη θερμοκρασία και ο επαρκής χρόνος για τον λήθαργο του δέντρου
• Να μην πέσει πάρα πολύ η θερμοκρασία και κινδυνεύσουν οι ρίζες
• Να αποτραπεί το πάγωμα του υποστρώματος και να προστατευθούν οι βλαστοί του δέντρου από πιθανή αποξήρανση.
3. Επανατοποθέτηση των δέντρων στον συνηθισμένο εξωτερικό χώρο όταν το επιτρέψουν οι θερμοκρασιακές συνθήκες για την επιστροφή της ανάπτυξης.
Αρκετοί ίσως δεν μπορούν λόγω ανυπαρξίας χώρων να προσεγγίσουν εύκολα το βήμα 2. Υπάρχει όμως ευτυχώς ένας αριθμός από άλλες διαδικασίες προστασίας των δέντρων τον χειμώνα που θα φέρει τους καλλιεργητές bonsai πιο κοντά σε αυτό το βήμα που θεωρείται το ιδανικό. Ένα κρύο δωμάτιο ή γκαράζ, μια προστατευμένη βεράντα, ένα οποιοδήποτε προστατευμένο σημείο με ανεμοπροστασία, τοποθέτηση του δέντρου με το δοχείο του στο έδαφος, όλα αυτά είναι πρόχειροι τρόποι παροχής σχεδόν ιδανικής προστασίας κατά τη διάρκεια του βαρύ χειμώνα.
Με το παραπάνω ιδανικό μοντέλο στο μυαλό (και τους λόγους για τους οποίους χρειάζεται) και την γνώση των τυπικών χειμερινών συνθηκών στην περιοχή σας, θα είστε σε θέση να πάρετε με αυτοπεποίθηση αποφάσεις για ένα αποτελεσματικό χειμερινό σύστημα αποθήκευσης και προστασίας των πολύτιμων δέντρων σας.
Πηγές
Andy Walsh “Freeze damage in woody plants”
Levitt, J. (1980) "Responses of Plants to Environmental Stresses"
Li, P.H. and A. Sakai (1978) "Plant Cold Hardiness and Freezing Stress"
Long, S.P. and F.I. Woodward (1987) "Plants and Temperature"
Moore, T.C. (1979) "Biochemistry and Physiology of Plant Hormones"
Whitcomb, C. (1984) "Plant Production in Containers"