 ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΜΕΤΑΦΥΤΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΥΠΟΣΤΡΩΜΑΤΩΝ Μέρος πρώτο - Μεταφύτευση Εισαγωγή Δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι η παρουσία και ανάπτυξη ενός δυναμικού ριζικού συστήματος και ένα υγιές περιβάλλον υποστρώματος είναι οι πιο σημαντικοί αλλά και αλληλοσυνδεόμενοι παράγοντες για την καλλιέργεια δέντρων prebonsai και bonsai. Στη συνέχεια θα αναφερόμαστε γενικά σε bonsai και δεν θα διαχωρίσουμε ξανά αυτές τις δύο κατηγορίες ως προς τον βαθμό ολοκλήρωσης ενός δέντρου, αφού τα βασικά χαρακτηριστικά ως προς το θέμα μας είναι σχεδόν ίδια. Είτε χρησιμοποιούμε ένα bonsai pot για πιο ολοκληρωμένα bonsai, είτε σχετικά μεγαλύτερα δοχεία καλλιέργειας για αρχικά υλικά και prebonsai, και στις δύο περιπτώσεις μιλάμε για ένα αρκετά παρόμοιο και εξαιρετικά περιορισμένο περιβάλλον ανάπτυξης δέντρων, που καμία σχέση δεν έχει με το περιβάλλον όπου μεγαλώνουν τα δέντρα στην φύση. Τα bonsai τοποθετούνται σε bonsai pots. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι ένα αρχικό υλικό ή έστω ένα λίγο πιο προχωρημένο prebonsai, αν μπει σε bonsai pot θα γίνει αυτομάτως Bonsai. Όλοι καταλαβαίνουμε ότι χρειάζεται κάτι παραπάνω από αυτό. Φυσικά το μεγάλο μειονέκτημα σε κάτι τέτοιο είναι ότι τελικά θα απαιτηθεί τριπλάσιος ή και τετραπλάσιος χρόνος για να αναπτυχθεί το δέντρο σε bonsai. Η ουσία και το αποτέλεσμα της τοποθέτησης ενός δέντρου που έχει φτάσει σε κάποιον βαθμό ολοκλήρωσης σε bonsai pot, είναι μεταξύ άλλων, να μειωθεί ο ρυθμός ανάπτυξης του. Αν ο σκοπός είναι να αναπτύξουμε κάποιο φυτωριακό ή κάποιο συλλεγμένο από την φύση υλικό, μπορούμε να το κάνουμε καλύτερα σε κοινές πιο βαθιές γλάστρες όπου οι συνθήκες ανάπτυξης είναι καλύτερες. Στο υπόλοιπο άρθρο ας έχουμε το ανωτέρω κατά νου. Αφού λοιπόν τα bonsai μεγαλώνουν σε ένα τέτοιο περιορισμένο περιβάλλον είναι λογικό μετά από κάποιες καλλιεργητικές περιόδους οι ρίζες να αυξάνονται και να καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος του δοχείου καλλιέργειας. Το δέντρο θα αρχίσει να υποφέρει και μια μεταφύτευση θα είναι αναγκαία για να ξαναδοθούν σωστές και υγιείς συνθήκες ανάπτυξης. Η μεταφύτευση δεν σταματά καθόλου την ανάπτυξη του δέντρου, μάλιστα συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Υγιή δέντρα που μεταφυτεύονται με σωστό τρόπο παρουσιάζουν πιο αυξημένη ανάπτυξη από τις προηγούμενες χρονιές, κατά τις οποίες οι ρίζες τους είχαν γεμίσει ασφυκτικά το δοχείο. Ένα δέντρο που παρουσιάζει αυτό το πρόβλημα σταματά να αναπτύσσεται κανονικά και στο τέλος πεθαίνει. Η μεταφύτευση λοιπόν γίνεται με σκοπό την μακροπρόθεσμη υγεία και ευημερία του δέντρου. Η μεταφύτευση και όλες οι παράμετροι που την συνοδεύουν, όπως η εμφάνιση ανάγκης για μεταφύτευση, ο ρόλος του κλαδέματος ριζών, οι χρονικοί περιορισμοί, οι διαφορές στην αντιμετώπιση φυλλοβόλων και αειθαλών δέντρων, η παρακολούθηση και προστασία μετά την μεταφύτευση και τα υποστρώματα που χρησιμοποιούμε, έχουν ένα εκτενές θεωρητικό και επιστημονικό υπόβαθρο που μας προσφέρουν οι επιστήμες της γεωπονίας, της δασοπονίας αλλά και η πιο πρόσφατη και αναπτυσσόμενη επιστήμη του εδάφους. Τα παραπάνω θα αναλυθούν στη συνέχεια για να αποκτηθούν όσο πιο απλά και κατανοητά γίνεται επιστημονικά τεκμηριωμένες γνώσεις πάνω στο αντικείμενο της καλλιέργειας δέντρων bonsai. Σημείωση 1 η : Το καλλιεργητικό μέσο, κοινώς το χώμα ή έδαφος για bonsai στο εξής θα αναφέρεται κυρίως ως υπόστρωμα bonsai για λόγους που θα γίνουν κατανοητοί στην συνέχεια.
Σημείωση 2η : Το άρθρο αποτελείται από 4 διαδοχικά μέρη. Ορισμένα ζητήματα και έννοιες ίσως αναφερθούν περισσότερες από μια φορές, όχι από λάθος ή πλεονασμό, αλλά για να εμπεδωθούν καλύτερα από τους ενδιαφερόμενους.
Η ανάγκη για μεταφύτευση
Ειδικά με τα bonsai όσο πιο δυναμικές και υγιείς ρίζες έχει ένα δέντρο τόσο πιο γρήγορα και καλύτερα θα αναπτυχθεί. Και εδώ ίσως βρίσκεται η απάντηση πώς τα bonsai καταφέρνουν να ευημερούν και να ακμάζουν σε τόσο μικρές ποσότητες υποστρώματος.
Αυτό που μετράει στην περίπτωση μας δεν είναι η ποσότητα, αλλά η αποτελεσματικότητα του μέσου. Η δημιουργία ενός σχετικά μικρού , αλλά δυναμικά αναπτυσσόμενου και υγιούς ριζικού συστήματος αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο για την δημιουργία και διατήρηση bonsai.
Στο σημείο αυτό πρέπει να γίνει κατανοητό πώς τα φυτά αναπτύσσονται μέσα στο έδαφος ή, αν πρόκειται για bonsai, στο υπόστρωμα τους και πώς η ριζική ζώνη του δέντρου αλλάζει και μεταμορφώνεται για να ανταποκριθεί σε ό,τι συμβαίνει γύρω της. Σε αντίθεση με το ζωικό βασίλειο όπου συμβαίνει κατανάλωση τροφών, τα φυτά δεν είναι καταναλωτές τροφής και θρεπτικών ουσιών, αλλά παραγωγοί. Παράγουν μόνα την τροφή τους από απλά στοιχεία του εξωτερικού τους περιβάλλοντος. Για να επιβιώσει οποιοδήποτε φυτό, χρειάζεται νερό, διοξείδιο του άνθρακα και ηλιακό φώς. Αυτά είναι τα κύρια συστατικά για την λειτουργία της φωτοσύνθεσης μέσω της οποίας τα φυτά δημιουργούν υδατάνθρακες (άμυλο και σάκχαρα) κυρίως στα φύλλα τους και γενικότερα στα πράσινα τμήματα τους. Οι υδατάνθρακες στη συνέχεια καίγονται σε μια χημική αντίδραση που ονομάζεται αναπνοή και η οποία οδηγεί στην κυτταρική διαίρεση, μέσω της οποίας ένα φυτό μεγαλώνει και αναπτύσσεται. Η λειτουργία της αναπνοής χρησιμοποιεί οξυγόνο και παράγει ως προϊόντα διοξείδιο του άνθρακα και νερό. Εάν το οξυγόνο δεν είναι επαρκές κατά τη λειτουργία του φαινομένου της αναπνοής, παράγεται επιπλέον, ως υποπροϊόν της διαδικασίας, αλκοόλη που είναι τοξική για τις ρίζες. Ενώ το οξυγόνο είναι άμεσα διαθέσιμο πάνω από το έδαφος, είναι δυσκολότερο να βρεθεί μέσα στο έδαφος και γύρω από τις ρίζες. Τα παραπάνω αποτελούν σημαντικό λόγο και αιτία για την εργασία της μεταφύτευσης και γιατί αυτή λειτουργεί αποτελεσματικά για τα δέντρα. Μια λεπτομερής και μικροσκοπική παρατήρηση του εδάφους δείχνει ότι είναι αρκετά πορώδες και έχει περίπου την δομή ενός σφουγγαριού. Κοιτώντας το σε ένα μικροσκόπιο αποκαλύπτεται ότι πρόκειται για έναν κόσμο η βασική δομή του οποίου αποτελείται από μικρά ανεξάρτητα σωματίδια με έναν ατελείωτο λαβύρινθο από αέρα που γεμίζει τα κενά μεταξύ τους. Αυτούς τους κενούς χώρους γεμάτους αέρα είναι που τα φυτά εκμεταλλεύονται και γεμίζουν με ρίζες. Οι χώροι αυτοί αποτελούν επίσης τους πνεύμονες που φέρνουν οξυγόνο στις ρίζες για να τροφοδοτήσουν το φαινόμενο της αναπνοής.
Προς το παρόν είναι χρήσιμο να γνωρίσουμε έναν όρο που είναι γνωστός ως Αεροϊκανότητα εδάφους (Air Filled Porosity –AFP) και αναφέρεται στην ικανότητα του εδάφους – υποστρώματος να κρατά αέρα. Ο χειρισμός εκ μέρους μας αυτής της ικανότητας των υποστρωμάτων αποτελεί έναν από τους παράγοντες κλειδιά για τον τρόπο με τον οποίο αναπτύσσεται ένα δέντρο bonsai. Γενικά όσο πιο πυκνά είναι τοποθετημένα τα σωματίδια στο υπόστρωμα, τόσο μικρότερη αεροϊκανότητα υπάρχει και το αντίθετο. Επειδή ένα bonsai μεγαλώνει σε μια σχετικά μικρή ποσότητα υποστρώματος, οι ενδιάμεσοι κενοί χώροι μπορεί να γεμίζουν πολύ γρήγορα με ρίζες μειώνοντας δραστικά την ικανότητα του να κατακρατά αέρα. Αυτό με την σειρά του μειώνει το διαθέσιμο οξυγόνο για τις ρίζες, μειώνοντας έτσι την ανάπτυξη τους, άρα επιβραδύνει και την πρόοδο του επάνω μέρους του δέντρου. Με λίγα λόγια, λιγότερα φύλλα σημαίνει λιγότερη φωτοσύνθεση, λιγότερους υδατάνθρακες για την διαδικασία της αναπνοής, οπότε λιγότερη κυτταρική διαίρεση για ανάπτυξη και ούτω καθ’εξής. Τελικά η αλληλουχία αυτή φτάνει σε ένα κρίσιμο επίπεδο, όπου η υγεία του δέντρου αρχίζει και επιδεινώνεται δραματικά. Αυτό το πρόβλημα μπορεί να διορθωθεί με τη μεταφύτευση και η ικανότητα που απαιτείται εδώ είναι στην αναγνώριση εκείνων των σημαδιών που μας λένε πότε μια μεταφύτευση είναι πλέον αναγκαία. Συνοψίζοντας τα ανωτέρω, όταν η αεροϊκανότητα του υποστρώματος σε ένα δοχείο αρχίζει να μειώνεται, οι ρίζες δυσκολεύονται να αναπτυχθούν λόγω της μειωμένης ροής αέρα και οξυγόνου και γενικότερα της ανταλλαγής αερίων. Με τον καιρό το χώμα θα αρχίσει να διατηρεί περισσότερη υγρασία μειώνοντας περεταίρω τον αέρα στην περιοχή των ριζών και σύντομα το δέντρο θα χάσει το σθένος του. Αν αφεθεί αυτή η κατάσταση χωρίς έλεγχο τελικά το δέντρο θα σταματήσει να αναπτύσσεται συνολικά και θα συμβεί το μοιραίο.
Η σημασία του κλαδέματος των ριζών Η δουλειά των ριζών είναι να απορροφούν νερό και θρεπτικά συστατικά από το καλλιεργητικό μέσο – υπόστρωμα που χρησιμοποιούμε και επίσης να σταθεροποιεί το δέντρο μέσα σε αυτό το υπόστρωμα. Η πρωταρχική τους λειτουργία είναι να έρχονται σε επαφή με το νερό του εδάφους και να το στέλνουν στο ανώτερο τμήμα του δέντρου. Αυτή η διεργασία επιτυγχάνεται αποκλειστικά μέσω των μικροσκοπικών ριζικών τριχιδίων.
Οι ρίζες αναπτύσσονται με την κυτταρική διαίρεση (η οποία τροφοδοτείται από την διαδικασία της αναπνοής) και διαχέονται σταδιακά σε ολόκληρο το υπόστρωμα. Στο εμπρόσθιο τμήμα τους, αυτό που εκτελεί τον αποικισμό τους, αναπτύσσουν ένα σκληρότερο τμήμα για να αποφεύγεται η ζημιά τους από την επαφή με το υπόστρωμα. Πίσω από αυτό το σκληρό μέρος βρίσκεται ένα μικρό μαλακότερο τμήμα, συνήθως ανοιχτόχρωμου, ιστού, που υποστηρίζει τα τριχοειδή ριζίδια.
Σε διάστημα περίπου δύο εβδομάδων από την δημιουργία του, το αρχικά λευκό ή ανοιχτόχρωμο αυτό άκρο της ρίζας γίνεται ξυλώδες και οι τριχοειδείς απολήξεις χάνονται. Επειδή όμως οι ρίζες συνεχώς επεκτείνονται υπάρχει πάντα αρκετός αριθμός από ριζικά τριχίδια για να τροφοδοτούν το δέντρο. Αυτό στην ουσία σημαίνει ότι οι ρίζες που τρέφουν το δέντρο είναι μόλις δύο εβδομάδων παλιές. Ακόμη και υπεραιώνοβια δέντρα στην φύση ή σε bonsai pot υποστηρίζονται στο μεγαλύτερο μέρος τους από ρίζες μερικών ημερών.
Επειδή όμως στη φύση οι συνθήκες δεν είναι πάντα ιδανικές, ένα δέντρο θα υποκύψει τελικά στον νόμο των περιορισμένων πόρων. Θα εξαντλήσει δηλαδή τους πόρους του περιβάλλοντός του και θα φτάσει στα όρια των δυνατοτήτων ανάπτυξής του. Για παράδειγμα εάν η προσπάθεια εξεύρεσης και κατανάλωσης τροφής είναι μεγαλύτερη από την ενέργεια που η τροφή αυτή μας επιστρέφει, τότε τα πράγματα δεν πηγαίνουν και τόσο καλά και μάλλον θα πεθάνουμε από την πείνα. Μια πτυχή της ανάπτυξης των ριζών που χαμηλώνει τους ρυθμούς ανάπτυξης ενός δέντρου είναι ότι οι ρίζες τροφοδότες συνεχώς κινούνται όλο και πιο μακριά και μεγαλώνουν την απόστασή τους από το σημείο επαφής με τον κεντρικό κορμό. Στην καλλιέργεια bonsai μόλις οι κορυφές των ριζών χτυπήσουν στο εσωτερικό του pot, συνεχίζουν την πορεία τους με μια κυκλική κίνηση και παρ’ό,τι βρίσκονται κοντά, στην πραγματικότητα απομακρύνονται από το σημείο επαφής τους με το δέντρο. Ίσως όλοι έχουμε δει ρίζες που φτάνουν τα 50 εκ. έως ένα μέτρο ή και πολύ παραπάνω, να ξεδιπλώνονται από ένα δοχείο διαμέτρου 20-25 εκατοστών, είτε είναι bonsai pot είτε κοινή γλάστρα. Το πρόβλημα εδώ είναι ότι παίρνει πολύ καιρό να μετακινηθούν νερό και θρεπτικά συστατικά σε τέτοιες αποστάσεις. Θα ήταν καλύτερα για το δέντρο αν αυτή η απόσταση ήταν το πολύ 10-20 εκατοστά. Το κλάδεμα των ριζών είναι η ενέργεια που καταπολεμά την ολοένα και μεγαλύτερη επέκτασή τους. Από την στιγμή που κατά την φάση μιας μεταφύτευσης οι ρίζες κλαδευτούν και στη συνέχεια επιστρέψουν στο κατάλληλο νέο υπόστρωμα, το δέντρο ξεκινά να αναπτύσσει νέες ρίζες - τροφοδότες από τα σημεία τομής των παλαιότερων ξυλοποιημένων ριζών που έγιναν με το κλάδεμα, με αποτέλεσμα την ισχυροποίηση γενικότερα όλου του δέντρου. Εάν αναλογιστεί το παραπάνω κάποιος με βάση την λογική, προκύπτει η απορία πώς είναι δυνατόν έχοντας λιγότερες ρίζες να δημιουργείται μεγαλύτερη ανάπτυξη. Και όμως αυτή είναι η αδιαμφισβήτητη αλήθεια. Ένα μικρό υγιές και δυναμικό ριζικό σύστημα θα πάρει πολύ περισσότερα από το υπόστρωμά του από ένα μεγαλύτερο αλλά αναποτελεσματικό.
Πότε πρέπει ένα δέντρο να μεταφυτευθεί Τα δέντρα bonsai εξαρτώνται απόλυτα από τους ανθρώπους που τα καλλιεργούν. Χρειάζονται συνεχή φροντίδα με ποιο σημαντικό το πότισμα. Από εκεί και πέρα καθορίζουμε σε πόσο και τι είδους υπόστρωμα θα μεγαλώσουν, πόσα θρεπτικά συστατικά θα περιέχει αυτό το υπόστρωμα, σε πόσο ήλιο, άνεμο, βροχή και παγωνιά θα εκτεθούν και ο κατάλογος μπορεί να συνεχιστεί επί μακρόν. Με τις επιλογές που κάνουμε σε όλα αυτά μπορούμε να πάρουμε το καλύτερο από τα δέντρα μας ή το χειρότερο.
Τα φυτά έχουν γενικά ένα περιορισμένο εύρος αντιδράσεων σε εξωτερικά ερεθίσματα. Για παράδειγμα τα κιτρινισμένα φύλλα μπορεί να οφείλονται σε αρκετές αιτίες. Η ακριβής ερμηνεία των αντιδράσεων ενός δέντρου είναι μια από τις πιο σημαντικές δεξιότητες που ένα καλλιεργητής bonsai μπορεί να αναπτύξει. Αν δεν τα καταφέρει πάνω σε αυτό, θα καταλήξει τελικά σε φτωχής ποιότητας δέντρα που δεν θα είναι ποτέ στα καλύτερα τους.
Η μεταφύτευση θα πρέπει να πραγματοποιείται μόλις το χώμα γίνεται σκληρό και συμπαγές. Αυτό δεν σημαίνει ότι το υπόστρωμα πρέπει να είναι πάντα χαλαρό. Υπάρχει η περίπτωση που διατηρούμε ένα δέντρο σε κάπως πιο σφιχτές συνθήκες υποστρώματος για κάποιο διάστημα. Για παράδειγμα όταν θέλουμε να μειώσουμε την ανάπτυξη σε ένα αρκετά ώριμο δέντρο για να πάρουμε μικρότερα μεσοκόμβια διαστήματα, για να αυξήσουμε την παραγωγή λουλουδιών ή για να δώσουμε σε ένα δέντρο μια εμφάνιση μεγαλύτερης ηλικίας. Όμως υπάρχει ένα όριο, μόλις γίνει πολύ δύσκολο για το χώμα να απορροφήσει το νερό του ποτίσματος πρέπει να αναληφθεί δράση. Ποτέ δεν ξεκινάμε μεταφύτευση βάσει ημερολογίου. Πάντα πρέπει να μας καθοδηγούν τα σημάδια ανάπτυξης και αντιδράσεων του δέντρου.
Τέτοια σημάδια που μπορεί να υποδηλώνουν ανάγκη για μεταφύτευση είναι:
Υπάρχουν πολλά άλλα σημάδια που μπορεί κάποιος να μάθει με τον καιρό, αλλά η παραπάνω λίστα είναι αρκετή για ξεκίνημα. Πολλοί προτείνουν μεταφύτευση κάθε δύο ή “τόσα” χρόνια. Δεν είναι ιδιαίτερα καλή συμβουλή, πάντως προσφέρει κάποια ασφαλή απάντηση σε ένα περίπλοκο πρόβλημα. Υπάρχουν πολλές μεταβλητές που πρέπει να αναλογιστεί κανείς. Για παράδειγμα μια ταχέως αναπτυσσόμενη Κινέζικη φτελιά που είναι τοποθετημένη σε ένα μικρό pot μπορεί να χρειάζεται μεταφύτευση κάθε χρόνο. Το ίδιο δέντρο σε μεγαλύτερο pot μπορεί να συνεχίσει δύο και τρία χρόνια. Ένα δέντρο με αργή ανάπτυξη, όπως ένα πεύκο, μπορεί να τα καταφέρει από τρία έως έξι χρόνια, ενώ ένα αρκετά ώριμο δέντρο αργής ανάπτυξης να αισθάνεται αρκετά άνετα μέσα σε ένα pot για μια περίοδο έως και δέκα ετών, χωρίς να υπάρχει πραγματική ανάγκη για μεταφύτευση.
Ένας γενικός κανόνας σε αυτό το ζήτημα θα μπορούσε να είναι ο εξής. Εάν σε ένα δέντρο παρατηρηθεί μείωση του ρυθμού ανάπτυξης, ενώ η γενική φροντίδα του παρέμεινε η ίδια (πότισμα, λίπανση και καιρικές συνθήκες) σε σχέση με προηγούμενες χρονιές, τότε θα πρέπει να γίνει μεταφύτευση την επόμενη άνοιξη. Επίσης σε δέντρα που μόλις έχουν αποκτηθεί καλό είναι να περιμένει κάποιος την πρώτη χρονιά για να εκτιμήσει την γενικότερη κατάσταση της υγείας του και μετά να προχωρήσει σε ενέργειες.
Η καλύτερη χρονική στιγμή για μεταφύτευση Ασυνήθιστα, για την πολυπλοκότητα του θέματος της μεταφύτευσης, αυτή είναι μια ερώτηση που είναι σχετικά εύκολο να απαντηθεί. Με κάποιες λίγες εξαιρέσεις είναι καλύτερα για τα φυλλοβόλα να μεταφυτεύονται μόλις οι οφθαλμοί ξεκινούν να ανοίγουν την άνοιξη. Για αειθαλή όπως τα κωνοφόρα μπορούμε να ξεκινήσουμε επίσης μόλις αρχίσουν να ξεδιπλώνονται την άνοιξη οι οφθαλμοί τους και συγκεκριμένα για τα πεύκα, αφού έχουν ήδη μετασχηματιστεί σε κεριά και αφού έχουν αρχίσει να διακρίνονται οι πράσινες κορυφές των νέων βελονών. Οποιαδήποτε ενέργεια γίνει πιο νωρίς από τις παραπάνω ενδείξεις οδηγεί σε σοβαρή εξασθένηση του ρυθμού ανάπτυξης και χρειάζεται περισσότερος χρόνος για να ανακάμψει το δέντρο. Η εξαίρεση στα ανωτέρω είναι τα τροπικά και ημιτροπικά είδη. Τροπικά είδη, όπως ο φίκος, είναι καλύτερα να μεταφυτεύονται μέσα στην ζέστη του καλοκαιριού, ενώ ημιτροπικά και μεσογειακά είδη, όπως οι ελιές, οι μπουκαμβίλιες κ.α., από τα μέσα της άνοιξης έως τις αρχές του καλοκαιριού. Για τα περισσότερα είδη πεύκου μπορεί να γίνει επίσης μεταφύτευση με μεγάλα ποσοστά επιτυχίας στα τέλη Αυγούστου με αρχές Σεπτεμβρίου, όταν η ετήσια ανάπτυξη έχει τελειώσει. Βέβαια όλοι είναι ανυπόμονοι μετά από την μακρά περίοδο απραξίας τον χειμώνα να ξεκινήσουν εργασίες με τα πρώτα σημάδια ζωής. Αυτό θα ήταν εντάξει αν μετά ήταν δυνατόν να τοποθετηθούν τα δέντρα σε κάποιας μορφής θερμοκήπιο για να προστατευθούν από ξαφνικές παγωνιές, που συχνά εμφανίζονται τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο. Αν όμως μπορούμε να περιμένουμε μέχρι το δέντρο να βρεθεί σε λίγο πιο προχωρημένο στάδιο θα είμαστε πιο βέβαιοι για την ταχύτερη επούλωση του και για καλύτερα αποτελέσματα ανάπτυξης. Πάντως με την κατάλληλη φροντίδα και με έναν απαραίτητο βαθμό εμπειρίας, σε καταστάσεις ανάγκης είναι δυνατόν σχεδόν κάθε είδος δέντρου να μεταφυτευθεί οποιαδήποτε εποχή του έτους. Το φθινόπωρο η μεταφύτευση είναι επίσης δυνατή, αν και όχι για όλα τα είδη. Τα δέντρα με φρούτα αντιδρούν πολύ καλά τότε, πάντα όμως με την απαραίτητη φροντίδα μετά. Αν γίνει αργά το φθινόπωρο κάτι τέτοιο, ίσως είναι δύσκολο γα ένα δέντρο να αναρρώσει πλήρως και να τα καταφέρει μέσα σε ένα βαρύ χειμώνα. Τα ανθοφόρα δέντρα συχνά συνίσταται να μεταφυτεύονται μετά την ανθοφορία τους. Η πιο σωστή αντιμετώπιση όμως είναι να εργαζόμαστε πάνω τους όπως ακριβώς και στα υπόλοιπα είδη φυλλοβόλων. Δηλαδή όταν οι οφθαλμοί (φύλλων ή λουλουδιών, όποιο έρχεται πρώτο) αρχίσουν να ανοίγουν. Υπάρχει γενικότερα κάποια λανθασμένη πληροφόρηση σχετικά με την πρόταση “μεταφύτευση μετά την ανθοφορία”. Αυτό που στην πραγματικότητα υποδηλώνεται, αλλά όχι με σαφή τρόπο τις περισσότερες φορές, είναι “όταν τα πρώτα λουλούδια αρχίζουν να ξεθωριάζουν και να πέφτουν”. Αν περιμένει κανείς μέχρι και τα τελευταία λουλούδια να ξεθωριάσουν και να πέσουν, η βλαστική ανάπτυξη θα έχει ξεκινήσει για τα καλά και η καλύτερη χρονικά ευκαιρία για μεταφύτευση θα έχει περάσει.
Και φυσικά για καλύτερα αποτελέσματα στη μεταφύτευση ανθοφόρων είναι απαραίτητο να αφαιρεθούν, όχι μόνο τα ξεθωριασμένα λουλούδια, αλλά και όσα λουλούδια ανοίγουν, όπως και όσοι οφθαλμοί λουλουδιών υπάρχουν.
Η μεταφύτευση στα φυλλοβόλα δέντρα Τα φυλλοβόλα παράγουν ρίζες πολύ πιο γρήγορα απ΄ό,τι τα περισσότερα αειθαλή δέντρα. Επίσης τα φυλλοβόλα έχουν πολύ μεγαλύτερη “όρεξη”, πράγμα που τα κάνει να έχουν μεγαλύτερες απαιτήσεις από το καλλιεργητικό τους μέσο, τόσο όσον αφορά την πρόσληψη θρεπτικών ουσιών, όσο και την ανταλλαγή αερίων. Για τον λόγο αυτό χρειάζονται πιο συχνά μεταφύτευση. Η γρήγορη και έντονη ανάπτυξη την άνοιξη και το καλοκαίρι χρειάζεται πολλή ενέργεια για να επιτευχθεί, οπότε ένα υγιές ριζικό σύστημα και υπόστρωμα να το υποστηρίζει είναι απολύτως ζωτικής σημασίας για να μην παρεμποδίζεται αυτή η διαδικασία. Βέβαια, όπως είπαμε και πιο πάνω, αν το δέντρο είναι αρκετά ώριμο και ο σκοπός μας είναι να επιτύχουμε μεγαλύτερη και πιο λεπτομερή διακλάδωση με μικρότερα μεσοκόμβια διαστήματα, τότε καλύτερα θα ήταν να κρατήσουμε για ακόμη λίγο (για μία σεζόν) το δέντρο στο pot όπου βρίσκεται.
Αν όμως έχουμε κάποιο αρχικό υλικό που χρειάζεται αρκετή ανάπτυξη, τότε βάζοντας το σε κάποιο μεγαλύτερο δοχείο εκπαίδευσης (πχ μια πιο βαθιά κοινή γλάστρα του εμπορίου) με καλή αποστράγγιση, θα επιτύχουμε το καλύτερο αποτέλεσμα. Εάν τα δέντρα μας μεγαλώνουν έντονα, η μεταφύτευση μπορεί να γίνεται κάθε ένα ή δύο χρόνια. Από την άλλη, όταν πιο προχωρημένα bonsai εισέρχονται σε φάση τελικής διαμόρφωσης και φινιρίσματος, τότε η μεταφύτευση κάθε 2-4 χρόνια είναι πιο κατάλληλη.
Με εξαίρεση τα είδη της φτελιάς, φυλλοβόλα δέντρα που μόλις έχουν συλλεχθεί από την φύση θα πρέπει να περιμένουν περίπου 3 χρόνια πριν από την πρώτη τους μεταφύτευση. Το δέντρο πρέπει να είναι εκείνο που καθοδηγεί τις ενέργειες μας. Κάποιο που μεγαλώνει με γρήγορους ρυθμούς από την άνοιξη μέχρι το φθινόπωρο μάλλον θα χρειαστεί μεταφύτευση. Αντίθετα, ένας κράταιγος που πρόσφατα συλλέχθηκε από την φύση και ο οποίος δείχνει πολύ μικρά σημάδια ανάπτυξης όλο τον πρώτο χρόνο, θα πρέπει να αφεθεί χωρίς παρεμβάσεις μέχρι να ανακτήσει την υγεία του. Όπως είπαμε η καλύτερη στιγμή για μεταφύτευση στα φυλλοβόλα είναι λίγο πριν τα φύλλα ξεπηδήσουν από τους φουσκωμένους οφθαλμούς. Τα δέντρα αποθηκεύουν αρκετή ενέργεια στις ρίζες κατά την διάρκεια του χειμώνα. Μια πρόωρη μεταφύτευση συνδυασμένη με κλάδεμα ρίζας θα αφαιρέσει μεγάλη ποσότητα αυτής της ενέργειας. Περιμένοντας λίγο περισσότερο διασφαλίζουμε ότι τα περισσότερα ενεργειακά αποθέματα του δέντρου παραμένουν και δραστηριοποιούνται στο εσωτερικό του. Είναι επίσης ευεργετικό γιατί οι θερμοκρασίες θα είναι κάπως υψηλότερες και αυτό εξασφαλίζει ταχύτερους ρυθμούς ανάρρωσης μετά την επέμβαση. Όσο για την μεταφορά ενός φυλλοβόλου σε άλλο, ακόμη και μεγαλύτερο δοχείο, χωρίς διαταραχή των ριζών, μπορεί να γίνει οποιαδήποτε στιγμή.
Η μεταφύτευση στα κωνοφόρα Τα κωνοφόρα τείνουν να παράγουν ρίζες με πιο αργούς ρυθμούς από τα υπόλοιπα δέντρα, που είναι πιο λεπτές από ό,τι στα πλατύφυλλα και έχουν μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής.
Τα κωνοφόρα είναι, ως επί το πλείστον, προσαρμοσμένα σε μια ζωή με σκληρές συνθήκες , σε φτωχά εδάφη και μεγαλώνουν με πολύ βραδύτερο ρυθμό από ό,τι τα φυλλοβόλα. Ως εκ τούτου, είναι εξαιρετικά ικανά στο να παίρνουν το περισσότερο δυνατόν από το έδαφος τους. Εξ αιτίας αυτού δεν είναι απαραίτητη η τόσο συχνή μεταφύτευση τους. Σε δέντρα που είναι στο ξεκίνημα τους ως αρχικό υλικό λαμβάνει κανείς καλύτερα αποτελέσματα αν τα μεταφυτεύει κάθε 4-5 χρόνια. Ειδικά σε πολύ σθεναρά και έντονης ανάπτυξης είδη α) γιουνίπερου, οι μεταφυτεύσεις θα μπορούσαν να γίνουν κάθε 2-4 χρόνια β) taxus, κάθε 3-5 χρόνια και γ) πεύκων, κάθε 2-7 χρόνια, ανάλογα βέβαια με το σφρίγος του καθενός.
Είναι κεφαλαιώδους σημασίας να επιτρέπουμε σε πρόσφατα συλλεγμένα από την φύση κωνοφόρα την προσαρμογή τους χωρίς επεμβάσεις κανενός είδους για μια εκτεταμένη χρονική περίοδο προκειμένου να ανακτήσουν την ενεργειακή τους ισορροπία. Με δέντρα που είναι αρκετά ηλικιωμένα αυτό μπορεί να πάρει και 10 χρόνια, λιγότερο βέβαια με πιο νεαρά δείγματα. Αυτό είναι ένα από τα πιο οδυνηρά και δαπανηρά μαθήματα που μαθαίνει κάποιος που βιάζεται στον κόσμο των κωνοφόρων bonsai.
Όσον αφορά εδραιωμένα κωνοφόρα bonsai είναι, όπως πάντα, σημαντικό να μας καθοδηγούν η γενικότερη εικόνα και οι αντιδράσεις κάθε δέντρου ξεχωριστά. Δυνατή ανάπτυξη σε όλη την διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου είναι σημάδι ότι όλα πάνε καλά, όπως επίσης το βαθύ πράσινο χρώμα στο φύλλωμα και η δημιουργία άφθονων νέων οφθαλμών, το λεγόμενο buck budding.
Το να διατηρεί κανείς κωνοφόρα των οποίων οι ρίζες έχουν αποικίσει σε μεγάλο βαθμό το δοχείο στο οποίο καλλιεργούνται είναι μια σχετικά εύκολη δουλειά, όσο η μπάλα της ρίζας τους είναι καλά εμποτισμένη με υγρασία πριν της επιτραπεί να στεγνώσει. Μπορεί να μην είναι αναγκαίο να ποτίζουμε τόσο συχνά ένα δέντρο σε τέτοια κατάσταση. Πάντως μόλις το δέντρο αρχίσει να δείχνει σημάδια stress, δηλαδή να αδυνατίζει ο ρυθμός ανάπτυξης , να έχουμε αποχρωματισμό στο φύλλωμα ή εκτεταμένη πτώση του, θα πρέπει να αρχίσουμε να κάνουμε σχέδια για μεταφύτευση ή στο τέλος του καλοκαιριού ή την επόμενη άνοιξη.
Όπως και με τα φυλλοβόλα η εκτέλεση μεταφύτευσης πολύ νωρίς την άνοιξη είναι μια κακή ιδέα. Πάντα η μεταφύτευση πρέπει να γίνεται αφού έχει ξεκινήσει η ανάπτυξη και πιο ειδικά για τα κωνοφόρα, κάποια στιγμή μέσα στον Απρίλιο ή τον Μάιο. Σχεδόν όλα τα πεύκα μπορούν να μεταφυτευθούν με μεγάλη επιτυχία και τις πρώτες εβδομάδες του Σεπτεμβρίου. Η σχετική κατάλληλη ένδειξη πάνω στο πεύκο για φθινοπωρινή μεταφύτευση είναι η ολοκλήρωση της κορυφαίας ανάπτυξης, η έναρξη ξυλοποίησης των νέων βλαστών που δημιουργήθηκαν και ο σχηματισμός των νέων οφθαλμών στις άκρες των βλαστών. Όλα αυτά είναι ενδείξεις ότι μπορούμε να ξεκινήσουμε εργασίες μεταφύτευσης πάνω σε ένα πεύκο.
Πηγές sciencedirect.com kaizenbonsai.com wikipedia.org dengarden.com evergreengardenworks.com | ||
Μεταφύτευση & Υποστρωμάτα 1/4
ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΜΕΤΑΦΥΤΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΥΠΟΣΤΡΩΜΑΤΩΝ Μέρος α'
- Πληροφοριακά Στοιχεία
- Γράφτηκε από τον/την sim62
