Στο εσωτερικό ενός δέντρου
Το δέντρο είναι ένα φυτό με υψηλή δομή που αποτελείται από ένα κεντρικό στέλεχος τον κορμό, κλαδιά στα οποία αναπτύσσονται φύλλα και ένα ριζικό σύστημα το οποίο στηρίζει τον κορμό αλλά επίσης προμηθεύεται και αποθηκεύει βασικά στοιχεία για την ανάπτυξη του φυτού, όπως νερό και θρεπτικά συστατικά. Τα δέντρα ξεχωρίζουν από όλα τα υπόλοιπα φυτά επειδή μπορούν και συνήθως ζουν από δεκαετίες έως χιλιάδες χρόνια. Επίσης είναι μοναδικά επειδή αναπτύσσουν διαδοχικά στρώματα ξυλώδους αγγειακού ιστού, ο οποίος προστίθεται με την ετήσια ανάπτυξη ακριβώς πίσω από τον εξωτερικό φλοιό, μεγαλώνοντας έτσι σταδιακά την περίμετρο του κορμού ή του κλαδιού.
Το στέλεχος – βλαστός ενός δέντρου (κορμός ή κλαδί) διαφέρει από τις άλλες μορφές φυτών κατά το ότι η ανάπτυξή του λαμβάνει χώρα από ένα λεπτό στρώμα κυττάρων που ονομάζεται κάμβιο στρώμα (cambium) και βρίσκεται ακριβώς κάτω από τον εξωτερικό φλοιό (bark). Κάθε χρόνο το κάμβιο παράγει στρώματα νέας ανάπτυξης και προς τα έξω αλλά και προς το εσωτερικό.
Η ανάπτυξη του κάμβιου προς τα έξω δημιουργεί το φλοίωμα (phloem) και αποτελείται από κύτταρα μεγάλης διαμέτρου που παρέχουν και μεταφέρουν νερό με υψηλή περιεκτικότητα σε σάκχαρα από τα φύλλα στα κλαδιά και τελικώς στο υπόλοιπο δέντρο έως τις ρίζες. Λόγω της μεγάλης τους διαμέτρου τα κύτταρα του φλοιώματος είναι δομικά ασταθή και αδύναμα και μετά από ένα ή δύο χρόνια η δομή τους καταρρέει και ωθούνται προς τα έξω για να αποτελέσουν μέρος του εξωτερικού κορμού.
Η ανάπτυξη του κάμβιου στρώματος προς το εσωτερικό καλείται σομφό ξύλο (sapwood) και λειτουργεί ως ένα ζωντανό σύστημα μεταφοράς νερού από τις ρίζες στα φύλλα και παράλληλα ως αποθηκευτικός χώρος για το πλεόνασμα σακχάρων και αμύλου. Το τμήμα του σομφού ξύλου που βρίσκεται προς το κάμβιο στρώμα ονομάζεται ξύλωμα (xylem). Αυτές οι δύο στοιβάδες ιστών μέσα και έξω από το κάμβιο στρώμα, το φλοίωμα και το ξύλωμα, αποτελούν τον ζωντανό αγγειακό ιστό που βρίσκεται ακριβώς κάτω από τον εξωτερικό φλοιό. Σταδιακά το παλαιότερο σομφό ξύλο νεκρώνει και ενσωματώνεται στον νεκρό κεντρικό πυρήνα του δέντρου που ονομάζεται εγκάρδιο ξύλο (heartwood).
Σημείωση: Οι ιδιότητες και λειτουργίες των δύο στρωμάτων που αναπτύσσονται εκατέρωθεν του κάμβιου στρώματος εξηγούν τον μηχανισμό και την αναγκαιότητα των ενεργειών στις οποίες προβαίνουμε για τη δημιουργία καταβολάδων.
Εικόνα 1. Διάγραμμα απεικόνισης διατομής κορμού δέντρου ή κλαδιού
Η κύρια μονάδα του σχήματος ενός φυτού ή δέντρου - Το στέλεχος
Με τη λέξη “στέλεχος” (shoot) στη βοτανική και ειδικότερα στη δεντροκομία αναφερόμαστε στο ζευγάρι ενός βλαστού (stem) και των φύλλων (leaf) που αναπτύσσονται πάνω σε αυτό τον βλαστό. Αυτά τα δύο συστατικά (βλαστός και φύλλα) σχηματίζουν τη βασική μονάδα του σχήματος ενός δέντρου. Ένα δέντρο ξεκινά πάντοτε με ένα στέλεχος και, καθώς αναπτύσσεται πετώντας νέους βλαστούς και φύλλα, δημιουργεί περισσότερα στελέχη. Με τον τρόπο αυτό ένα δέντρο σταδιακά διαμορφώνει το περίπλοκο σχήμα του.
Ένα στέλεχος δημιουργείται αρχικά από την διαίρεση των κυττάρων και την συνεχή αναγέννηση του ακραίου μεριστώματος* που βρίσκεται στα μπουμπούκια - οφθαλμούς. Τότε σταδιακά μεγαλώνει και αναπτύσσεται. Σε αυτή την διαδικασία δημιουργούνται κύτταρα στο στέλεχος, πχ στον βλαστό, στα φύλλα και στους οφθαλμούς. Οι νεοδημιουργημένοι βλαστοί, τα φύλλα και οι πλευρικοί οφθαλμοί βρίσκονται συμπιεσμένοι και διπλωμένοι στον κύριο οφθαλμό.
* Το μερίστωμα είναι μια ομάδα κυττάρων που δημιουργούνται στο έμβρυο ενός φυτού και είναι η βασική μονάδα της ανάπτυξης των φυτών. Σε αυτά τα κύτταρα οφείλεται η ικανότητα των φυτών να αναπτύσσονται και να δημιουργούν νέα όργανα και στελέχη και να συνεχίζουν τον ετήσιο αναπτυξιακό τους κύκλο. Αυτή είναι μια από τις θεμελιώδεις διαφορές μεταξύ ζωικών και φυτικών οργανισμών.
Τα μεριστώματα αποτελούνται από μεριστωματικά κύτταρα και έχουν τη δυνατότητα να εισέρχονται στον κυτταρικό κύκλο όταν αρχίσει η προγραμματισμένη αναπτυξιακή διαδικασία στο συγκεκριμένο σημείο.
Η εξέλιξη του βλαστού, των φύλλων και των πλευρικών οφθαλμών κατά την ανάπτυξη του στελέχους
Καθώς το νερό απορροφάται από το εξωτερικό στρώμα των κυττάρων στις εσωτερικές κενές κυψέλες του κυττάρου αυξάνει τον όγκο του κάθε κυττάρου και μεγεθύνει το κύτταρο. Μέχρι την στιγμή που τα κύτταρα ωριμάσουν, ο όγκος κάθε κυττάρου θα αυξηθεί κατά δεκάδες φορές. Ανεπαρκής ποσότητα νερού στα εσωτερικές κενές κυψέλες του κυττάρου μειώνει την συνολική πίεση νερού σε ολόκληρο το κύτταρο και το αποτέλεσμα είναι να μην μπορεί το φυτό να κρατηθεί όρθιο με τον ίδιο μηχανικό τρόπο που ένα ελαστικό αυτοκινήτου με λίγο ή καθόλου αέρα δεν μπορεί να συγκρατήσει το βάρος του οχήματος και να το κινήσει αποτελεσματικά. Για αυτό ακριβώς, αν ένα δέντρο ή φυτό δεν ποτισθεί σωστά στην ώρα του, θα μαραθεί. Όσο λοιπόν αυτή η διαδικασία απόκτησης ικανοποιητικής πίεσης νερού στο εσωτερικό των φυτικών κυττάρων συνεχίζεται απρόσκοπτα, τα αρχικά κυρτωμένα στελέχη , φύλλα και πλευρικοί οφθαλμοί μεγαλώνουν και τεντώνονται κατακόρυφα.
Τα δύο βασικά δομικά στοιχεία που αποτελούν ένα δέντρο - Στέλεχος και ρίζες
Εκτός από το στέλεχος, οι ρίζες αποτελούν τη δεύτερη ξεχωριστή μονάδα στη δομή του δέντρου. Το στέλεχος μεγαλώνει κυρίως κατακόρυφα προς τα επάνω. Σε αντίθεση, οι ρίζες μεγαλώνουν με κατεύθυνση προς τα κάτω.
Οι ρίζες και τα στελέχη σχηματίζονται στα δύο αντίθετα άκρα και μεγαλώνουν σαν αντανακλάσεις καθρέπτη η μία από την άλλη. Η κυτταρική διαίρεση μέσω της οποίας επιτυγχάνεται η συνεχής ανάπτυξη του δέντρου είναι περισσότερο έντονη κοντά σε αυτά τα δύο άκρα (σημεία διαίρεσης κυττάρων).
Η συχνότητα και δύναμη της κυτταρικής διαίρεσης μειώνεται καθώς το κάθε ένα άκρο κινείται αντίθετα από το άλλο και έτσι σχηματίζεται μία ενδιάμεση περιοχή (σημείο ανάπτυξης κυττάρων), όπου τα κύτταρα μεγαλώνουν και τεντώνονται κατακόρυφα αντί να διαιρούνται.
Μακριά από το κάθε άκρο τα κύτταρα δεν μεγαλώνουν πλέον τόσο πολύ, αλλά σχηματίζουν διαφορετικά σχήματα, ανάλογα με τη λειτουργία τους. Αυτό είναι το σημείο κυτταρικής ωρίμανσης.
Πηγή
Peter Kolb, University of Montana
Bonsaiexperience.com