Με τον γενικό όρο "λίπασμα" αναφέρεται οποιαδήποτε ουσία, φυσικά ή τεχνητά παρασκευασμένη, βελτιώνει την ανάπτυξη και την παραγωγικότητα των φυτών. Τα λιπάσματα είτε ενισχύουν τη φυσική περιεκτικότητα του εδάφους σε ορισμένα χημικά στοιχεία, είτε αναπληρώνουν τις ποσότητες αυτών των στοιχείων που απορροφήθηκαν από φυτά προηγουμένων γενεών.

 Όταν ένα φυτό αναπτύσσεται, χρησιμοποιεί εννέα βασικά στοιχεία: Υδρογόνο, οξυγόνο, άνθρακα, άζωτο, φωσφόρο, μαγνήσιο, κάλιο, ασβέστιο και θείο. Τα στοιχεία αυτά αποτελούν τα βασικά θρεπτικά συστατικά για ένα φυτό. Χρησιμοποιεί, επίσης, σε πολύ μικρότερες όμως ποσότητες βόριο, χλώριο, χαλκό, μαγγάνιο, ψευδάργυρο και μολυβδαίνιο. Αυτά αποτελούν τα δευτερεύοντα θρεπτικά συστατικά.

(Πηγή: mnn.com)

 Από τα πιο πάνω στοιχεία ο άνθρακας, το υδρογόνο και το οξυγόνο λαμβάνονται από τα φυτά μέσω της ατμόσφαιρας. Το φυτό απορροφά το νερό που έπεσε στο έδαφος ως βροχή (πηγή υδρογόνου και οξυγόνου) και δεσμεύει το διοξείδιο του άνθρακα (πηγή άνθρακα) από την ατμόσφαιρα. Με τη λειτουργία της φωτοσύνθεσης μετατρέπει τα συστατικά αυτά σε υδατάνθρακες (κατά κύριο λόγο γλυκόζη). Τα υπόλοιπα στοιχεία περιέχονται υπό μορφή ενώσεων στο έδαφος.

 Τα λιπάσματα γενικής χρήσεως συμβολίζονται με τρεις αριθμούς: Ο πρώτος αφορά την περιεκτικότητα σε άζωτο (N), ο δεύτερος σε φωσφόρο (P) και ο τρίτος σε κάλιο (K). Έτσι, ένα λίπασμα χαρακτηριζόμενο ως NPK 11-52-10 περιέχει 11 μέρη αζώτου, 52 μέρη φωσφόρου και 10 μέρη καλίου. Ένα τέτοιο λίπασμα χαρακτηρίζεται ως "σύνθετο λίπασμα". Άρα, σε έναν σάκο λιπάσματος βάρους 100 κιλών περιέχονται 11 κιλά αζώτου, 52 κιλά φωσφόρου και 10 κιλά καλίου. Το υπόλοιπο είναι έκδοχο και δεν έχει καμία επίδραση στην ανάπτυξη των φυτών.

 

Υπάρχουν δύο ειδών λιπάσματα: 

 Α) Τα οργανικά, με αναβαλλόμενη και πιο αργή δράση. Τα κυριότερα οργανικά φυσικά λιπάσματα είναι η κοπριά διαφόρων, κυρίως οικόσιτων, ζώων, όπως τα πουλερικά, τα πρόβατα, οι αγελάδες και τα άλογα, και τα σηπόμενα φύλλα, τα οποία μπορεί να έχουν υποστεί τη διαδικασία της κομποστοποίησης ή και όχι. Χρησιμοποιούνται, επίσης, και φυσικοί σχηματισμοί, όπως το γκουανό (guano), το οποίο έχει προέλθει από φυσικές διεργασίες που έλαβαν χώρα σε περιττώματα θαλάσσιων πτηνών. Ανόργανα φυσικά λιπάσματα προέρχονται κυρίως από ορυκτά, όπως ο ασβεστόλιθος, το χλωριούχο κάλιο ή φωσφορικά ορυκτά. 

Β) Τα χημικά, τα οποία απορροφώνται άμεσα απο τα φυτά. Τα πλέον ταχέως απομακρυνόμενα από το έδαφος στοιχεία είναι το άζωτο, ο φωσφόρος και το κάλιο. Τα περισσότερα λιπάσματα αποσκοπούν στον εμπλουτισμό του εδάφους στα συστατικά αυτά. Παλαιότερα η αναπλήρωση του αζώτου στο έδαφος των χωραφιών γινόταν με τη μέθοδο της αμειψισποράς. Κάθε τέταρτο ή πέμπτο έτος η καλλιέργεια δημητριακών αντικαθίστατο με την καλλιέργεια ψυχανθών (φασόλια, φακές, ρεβίθια κτλ.). Λόγω των αζωτοβακτηρίων που ζουν στις ρίζες αυτών των φυτών και είναι οι μόνοι οργανισμοί που μπορούν να μετατρέψουν απευθείας το ατμοσφαιρικό άζωτο σε απορροφήσιμες από το φυτό ουσίες το έδαφος εμπλουτιζόταν σε άζωτο. Σήμερα η μέθοδος αυτή έχει αντικατασταθεί με την χρήση συνθετικών λιπασμάτων.

 

ΤΑ ΟΡΓΑΝΙΚΑ ή φυσικά

  Είναι καλύτερο να χρησιμοποιείτε οργανικά λιπάσματα μιας και θεωρούνται λιγότερο επικίνδυνα στη χρήση τους. Έχουν μεγαλύτερη και ηπιότερη διάρκεια δράσης. Επιπλέον, βελτιώνουν την ικανότητα του υποστρώματος να συγκρατεί τα θρεπτικά συστατικά αυξάνοντας τη βιολογική του δραστηριότητα. Τα οργανικά λιπάσματα δεν απορροφώνται απο το ριζικό σύστημα ως έχουν, αλλά υπόκεινται σε μικροβιακή διάσπαση. Αυτή εκλύει την παραγωγή χουμικών οξέων, τα οποία στη συνέχεια απορροφώνται μετά το τέλος της διαδικασίας αυτής. Είναι επομένως απαραίτητη η παρουσία μικροβιακής χλωρίδας στο υπόστρωμα. Η χλωρίδα αυτή είτε δημιουργείται απο μόνη της με τον χρόνο, είτε την εισάγουμε μέσω ουσιών που παράγουν χουμικά οξέα, σε υγρή ή στερεά μορφή, όπως τα καλά χωνεμένο κόμποστ. Η εφαρμογή γίνεται με δύο τρόπους: α) με διασκορπισμό στην επιφάνεια του υποστρώματος ή  β)  αφού πρώτα το αναμίξουμε με νερό σε αναλογία 3 μέρη κόμποστ 7 μέρη νερό, ποτίζουμε με αυτό το μίγμα. Μετά προχωράμε στην προγραμματισμένη οργανική λίπανση. Είναι προφανές οτι αυτού του είδους η λίπανση θα αυξήσει την οξύτητα του εδάφους. Επομένως, πριν από την εφαρμογή πρέπει να προηγείται η δημιουργία ενός ουδέτερου (pH7) υποστρώματος (εικ. 1 και 2).            

                         

  Ένα πολύ καλό οργανικό λίπασμα είναι το γαλακτοποιημένο λίπασμα απο ιχθείς (fish emulsion), το οποίο υπάρχει σε όλα τα καταστήματα που πωλούν οργανικά λιπάσματα. Λιπάνετε με τη μισή αναλογία απο την προτεινόμενη κάθε 2-3 εβδομάδες, άνοιξη και φθινόπωρο.

 

ΤΑ ΧΗΜΙΚΑ ή συνθετικά

  Τα χημικά λιπάσματα είναι ταχύτερα στη δράση τους, μερικές φορές δρούν στιγμιαία, αλλά καίουν και φτωχαίνουν το υπόστρωμα. Μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε όταν θέλουμε να επιταχύνουμε την ανάπτυξη του φυτού. Χορηγούνται διαλυμένα για την αποφυγή εγκαυμάτων στις ρίζες. 

 

Δημιουργία ενός ουδέτερου υποστρώματος

εικ. 1. Αναμιγνύετε 1 μέρος στάχτης ξύλων σε 9 μέρη νερού.

εικ. 2. Περιμένετε να κατακαθήσει η στάχτη μερικές ώρες και μετά καταβρέχετε με το υπερκείμενο νερό πολύ καλά το υπόστρωμα.

Πρακτικές επισημάνσεις για τη λίπανση στα μπονσάι

 Οι ρίζες του δέντρου είναι ικανές να δεχθούν την τροφή μόνο όταν η υγρασία και η θερμοκρασία του εδάφους είναι υψηλές. Η θερμοκρασία πρέπει να είναι γύρω στους 20 βαθμούς Κελσίου, δηλαδή την άνοιξη και το φθινόπωρο, και όταν η υγρασία του εδάφους  είναι στο 25% κατ΄όγκο του υποστρώματος. Επομένως, πρέπει να ποτίζουμε το δέντρο μας πριν απο την εφαρμογή της λίπανσης (γεγονός το οποίο συν τοις άλλοις αποτρέπει τα εγκαύματα στο ριζικό σύστημα του φυτού, αλλά επιτρέπει και την καλύτερη κατανομή του λιπάσματος).

 Η λίπανση εφαρμόζεται κυρίως την άνοιξη και το φθινόπωρο ταϊζοντας το μπονσάι σας κάθε 2 με 3 εβδομάδες με το ¼ ή το ½ της προτεινόμενης απο τον κατασκευαστή δοσολογίας.

 Ποτέ μη λιπαίνετε ένα φρεσκοφυτεμένο μπονσάι ή με φρεσκοκομμένες τις ρίζες. Περιμένετε τουλάχιστον 6-8 εβδομάδες.

 Μη λιπαίνετε τα άρρωστα ή στρεσαρισμένα δέντρα. Αν νομίζετε οτι ένα δέντρο νοσεί απο τροφοπενία, ξεκινήστε την λίπανση με πολύ αδύναμες δοσολογίες και σταδιακά δυναμώνετε τη δόση μέχρι να φτάσετε στην κανονική, μόλις διαπιστώσετε τη βελτίωση της γενικής εικόνας του δέντρου.

 Η εφαρμογή υγρού λιπάσματος κατά τη διάρκεια βροχόπτωσης ή πολύ κρύου καιρού αντενδείκνυται. Στην πρώτη περίπτωση θα έχουμε απώλεια του λιπάσματος και στην δεύτερη οι ρίζες δεν είναι ικανές να απορροφήσουν τα θρεπτικά συστατικά.

 Τα καρποφόρα μπονσάι λιπαίνονται  κατά τη διάρκεια της ανθοφορίας και του σχηματισμού του καρπού, αλλά την αναστέλλουμε όταν οι καρποί αρχίζουν και μεγαλώνουν. Η αναλογία σε NPK  0-10-10 είναι η καλύτερη για τα καρποφόρα μπονσάι. Η λίπανση προς το τέλος του καλοκαιριού είναι  προτιμότερη, γιατί έτσι επιτυγχάνουμε καλύτερη ανθοφορία το επόμενο έτος. Είναι γεγονός πως τα δέντρα παράγουν τα ωραιότερα άνθη και καρπούς όταν υπάρχει έλλειψη υγρασίας και θρεπτικών στοιχείων ή είναι μεγάλης ηλικίας. Δεν είναι όμως αυτός λόγος να θέσουμε το μπονσάι μας σε κίνδυνο για να πετύχουμε καλύτερη ανθοφορία και συνεκδοχικά την  όμορφη παρουσία του την άνοιξη. Η λίπανση με σύνεση και όχι με υπερβολή θα οδηγήσει απο μόνη της σε πλούσια ανθοφορία και τα δέντρα μας θα είναι πάντα υγιή.

  Σε ένα δέντρο υπάρχει μια ευαίσθητη ισορροπία μεταξύ της βλαστικής ανάπτυξης και της αναπαραγωγής. Αν ένα δέντρο αναπτύσσεται γοργά, δεν θα παράγει πολλά άνθη και καρπούς. Στο αναπαραγωγικό στάδιο σε γενικές γραμμές φτάνει ένα δέντρο όταν αρχίζει να επιβραδύνει την ανάπτυξή του καθ΄ύψος. Η συγκέντρωση αμύλου (υδατανθράκων) προάγει την ανθοφορία, ενω η υψηλή συγκέντρωση σε μεταλλικά στοιχεία, κυρίως Αζώτου (Ν) ευνοεί τη βλαστική ανάπτυξη σε σχέση με την καρποφορία. Η κατάλληλη ισορροπία μεταξύ της οργανικής και της μεταλλικής σίτισης και του πιθανού σχηματισμού των ορμονών της ανθοφορίας επιτυγχάνεται όταν το δέντρο φτάνει σε ένα συγκεκριμένο στάδιο ωριμότητας.

 Τα ηλικιωμένα μπονσάι και τα περισσότερα απο τα κωνοφόρα λιπαίνονται με πιο αδύναμη αναλογία λιπάσματος απ΄ ό,τι τα υπόλοιπα δέντρα. Με τον τρόπο αυτό, στην περίπτωση των ηλικιωμένων δέντρων, αποφεύγουμε μια πυκνή βλάστηση. Στην περίπτωση των κωνοφόρων δεν θέλουμε μια πλούσια λίπανση γιατί τα δέντρα αυτά δεν την χρειάζονται τόσο,  όσο τα πλατύφυλλα όταν έχουν τα φύλλα τους επάνω στα κλαδιά.

 Υπάρχει η τάση μερικών καλλιεργητών να λιπαίνουν το φθινόπωρο με λιπάσματα που περιέχουν μεγαλύτερη αναλογία Καλίου (K) και Φωσφόρου (P) σε σχέση με εκείνη του Αζώτου (Ν) επιδιώκοντας την πάχυνση του κορμού. Τα δέντρα αποθηκεύουν την τροφή το φθινόπωρο και εκείνα που έχουν ικανά αποθέματα εμφανίζουν μια δυναμική ανάπτυξη την άνοιξη, ιδιαίτερα τα ανθοφόρα όταν λιπαίνονται με την προηγούμενη αναλογία.

 Σε γενικές γραμμές είναι καλύτερη η συχνή λίπανση με τη μισή αναλογία λιπάσματος απο την αραιότερη σε πλήρεις δοσολογίες.

Μερικές προτάσεις για επιθετική λίπανση.

Εφαρμόζεται όταν θέλουμε να πετύχουμε αλματώδη ανάπτυξη στα μπονσάι μας και μόνο όταν χρησιμοποιούμε ανόργανο υπόστρωμα με πολύ καλή αποστράγγιση.

Α) 1. Λιπαίνουμε κάθε 4 εβδομάδες απο τα μέσα Φεβρουαρίου (για τις περισσότερες περιοχές της χώρας μας), Μάρτιο, Απρίλιο, Μάιο, Ιούνιο, Ιούλιο και Αύγουστο με γαλακτοποιημένο λίπασμα ιχθύων (Fish emulsion).

2. Λιπαίνουμε με τη μισή δοσολογία λιπάσματος NPK 20-30-20 κάθε 2 εβδομάδες Μάρτιο, Απρίλιο, Μάιο, Ιούνιο, Ιούλιο, Αύγουστο.

3. Προσθέτουμε σίδηρο κάθε 2 εβδομάδες τους μήνες Απρίλιο, Μάιο, Ιούνιο.

4. Πλήρης δοσολογία λιπάσματος NPK 10-60-10 απο τα μέσα Σεπτεμβρίου, Οκτώβριο και Νοέμβριο. (αν δεν μπορούμε να βρούμε τις ακριβείς δοσολογίες NPK, όπως προτείνεται, χρησιμοποιούμε αντίστοιχες αναλογίες π.χ  5-30-5 κ.ο.κ)

Β) Παραλλαγή της πρώτης, στην οποία χρησιμοποιούμε επιπλέον τα δισκία αργής αποδέσμευσης (πχ Biogold), σε ποσότητα 1 δισκίο ανά 20 τετ. εκατοστά επιφάνειας δοχείου απο Φεβρουάριο έως Αύγουστο. Το λοιπό πρόγραμμα λίπανσης είναι το ίδιο όπως και της πρώτης.

Πηγές

Encyclopaedia Brittanica,

Soils Science Society of America,

Bonsai Today Master Series. Pines. Stone Lantern Publishing

Bonsai. Its Art, Science, History and Philosophy. Deborah R. Koreshoff

Bonsai Focus articles. How-to-fertilise-bonsai