Ασθένειες Ελίας (Olea Oleaceae)

Το παρόν άρθρο αναφέρεται συνοπτικά στις συχνότερες ασθένειες του δένδρου «ελιά», καθώς και σε αυτές που είναι πιθανότερο να συναντήσει κάποιος σε δένδρα κήπου και ειδικότερα σε γλάστρες, όπως τα bonsai.

Παρακάτω ακολουθούν για κάθε ασθένεια: η πηγή της ασθένειας, οι συνθήκες ανάπτυξης, ο τρόπος εντοπισμού ή τα συχνότερα συμπτώματα, καθώς και ορισμένοι ενδεικτικοί τρόποι αντιμετώπισης. Πολλές φορές τα συμπτώματα μπορεί να εξαπατούν, καθώς ορισμένες ασθένειες εκδηλώνονται με παρόμοιους τρόπους.

Olea_Care (1).jpg

Σημαντική πριν από την απόφαση οποιασδήποτε αντιμετώπισης, ιδιαίτερα με τη χρήση δραστικών χημικών, η συμβουλή ενός γεωπόνου!

Καπνία

Olea_Care (2).jpg

Η καπνιά μπορεί να αναπτυχθεί σε όλες σχεδόν τις δενδρώδεις καλλιέργειες και ιδιαίτερα στην ελιά και στα εσπεριδοειδή. Δημιουργείται από μύκητες (Alternaria alternate, Capnodium elaeophilum, Cladosporium herbarum, Ceratocarpia spp, Alternaria tenuis) και είναι απο τις πιο συχνές ασθένειες του γένους.

Παρατηρούνται καστανόμαυρου– μαύρου χρώματος χρωματισμοί («καπνιά») πάνω σε όλα τα εναέρια τμήματα των δέντρων και ιδιαίτερα στα φύλλα και τους καρπούς. Σε μεγάλη έκταση της προσβολής καπνιά μπορεί να εντοπιστεί και στον κεντρικό κορμό.

Δεν αποτελεί κρίσιμη περίπτωση, καθώς δεν ζημιώνει ζωτικά για το δένδρο σημεία. Η μη αντιμετώπισή της ωστόσο έχει ως αποτέλεσμα την εξασθένηση των δένδρων, την πτώση φύλλων, τη μείωση νέου φυλλώματος και σε βάθος χρόνου την αποξήρανση κλάδων ή και ολόκληρου του φυτού (μιλώντας για bonsai).

Δημιουργείται σε συνθήκες έντονης υγρασίας και θερμής ατμόσφαιρας (πχ ζεστές μέρες άνοιξης μετά από βροχή), καθώς και σε απότομες διακυμάνσεις της θερμοκρασίας (ξηρασία-υγρασία, κρύο-ζέστη). Εντοπίζεται πιο συχνά στην περίπτωση αδύναμων δένδρων ή δένδρων με μικρό ριζικό σύστημα.

Καλές πρακτικές πριν από την εφαρμογή φαρμάκων αποτελούν η έκπλυση των σημείων με πράσινο σαπούνι-νερό-οινόπνευμα (σε μικρή περιεκτικότητα), το κλάδεμα των ασθενών σημείων, καθώς και η μειωμένη χρήση αζωτούχου λίπανσης.

Κυκλοκόνιο

Olea_Care (3).jpg

Ίσως η δεύτερη πιο διαδεδομένη και συχνότερη σε εμφάνιση ασθένεια. Προκαλείται από μύκητα (Cycloconium oleagineum (συν. Spilocaea oleaginea)) και τις μορφές που παίρνει κατα τον κύκλο ζωής του. Είναι αρκετά σοβαρή ασθένεια, καθώς προκαλεί έντονη φυλλόπτωση με αποτέλεσμα την εξασθένιση του δένδρου (ένα ασθενές δένδρο είναι πιο ευάλωτο σε όλες τις ασθένειες και κυρίως στις εδαφικές που είναι απο τις πλέον καταστροφικές).

Εμφανίζεται στα φύλλα του δένδρου με μαυρίσματα (συνήθως στρογγυλά), μαυρίλα και κυκλικά μαύρα καψίματα σε όλη την έκταση και ηλικίες του φυλλώματος.

Τα συμπτώματα εμφανίζονται την άνοιξη και νωρίς το καλοκαίρι στα παλαιότερα φύλλα και στα κατώτερα μέρη των δένδρων, ωστόσο η προσβολή του μπορεί να ξεκινήσει από το φθινόπωρο. Αναπτύσσεται σε συνθήκες όπου συνδυάζονται υψηλά επίπεδα υγρασίας με υψηλές θερμοκρασίες.

Η καταπολέμηση της ασθένειας γίνεται στις κρίσιμες εποχές με προληπτικούς ψεκασμούς κάλυψης, δηλαδή την άνοιξη και το φθινόπωρο, πριν από την έναρξη των βροχών. Σε περιοχές με πολύ υψηλή υγρασία γίνονται συνήθως 3-4 ψεκασμοί (1 ή 2 την άνοιξη και 2 το φθινόπωρο). Καταλληλότερα μυκητοκτόνα είναι τα χαλκούχα και ιδιαίτερα ο βορδιγάλειος πολτός.

Βούλα

Olea_Care (4).jpg

Αποτελεί αρκετά εξαπλωμένη ασθένεια σε όλη τη χώρα, με συμπτώματα μόνο στους καρπούς. Εντοπίζεται μετά από προσβολή από δάκο, όπου υπάρχουν περιστατικά ξήρανσης μεγάλων τμημάτων των δένδρων, και φυσικά δραματική μείωση της παραγωγικότητας, της αποθήκευσης θρεπτικών και γενικότερη εξασθένηση του δένδρου. Προκαλείται από αδηλομύκητα ( Camarosporium dalmaticum)

Όπως και οι περισσότεροι μύκητες, η ανάπτυξη γίνεται κυρίως σε υψηλές θερμοκρασίες ( 20-30^οC) και συχνότερα κοντά στους 30^οC με τη συνύπαρξη υψηλών ποσοστών υγρασίας.

Εμφανίζεται στους καρπούς της ελιάς συχνότερα με τη μορφή «ξεροβούλας». Συγκεκριμένα το καλοκαίρι ή στις αρχές φθινοπώρου δημιουργεί κηλίδες (συνήθως στρογγυλές) ξερές και ελαφρώς βυθισμένες στον καρπό. Το σημείο αυτό γίνεται σκληρό σαν φελλός και έχει χρώμα καστανό ή μαύρο.

Η δεύτερη μορφή συμπτωμάτων είναι η «σαποβούλα» η οποία παρατηρείται αρχές χειμώνα, με μια μαλακή κηλίδα (σήψη) και καθώς οι καρποί ωριμάζουν αφυδατώνονται, αδειάζουν εσωτερικά και τελικά πέφτουν.

Καθώς ο μύκητας εμφανίζεται μετά από προσβολή από δάκο, καλύτερη αντιμετώπιση αποτελεί η καταπολέμηση του δάκου.

Βαμβακάδα

Olea_Care (5).jpg

Προκαλείται από το έντομο της Ψύλλας (Euphyllura phillyreae). Από τις εκκρίσεις των προνυμφών του εντόμου παράγεται μια λευκή κηρώδης ουσία και σε συνδυασμό με τις εκκρίσεις από τα προσβεβλημένα όργανα δημιουργείται η κοινώς γνωστή «βαμβακάδα».

Εμφανίζεται την άνοιξη που τα νεαρά ολοκληρώνουν την ανάπτυξή τους και δημιουργούν αποικίες (βαμβακάδες) σε φύλλα και άνθη. Ωστόσο σε περιόδους ξηροθερμίας για παρατεταμένο διάστημα ημερών παρατηρείται καταστροφή των ωών.

Αφίδες

Αποτελούν συχνή εμφάνιση με μικρή επίπτωση στις ελιές. Ωστόσο αποτελεί εναρκτήριο παράγοντα για άλλες πιο ζημιογόνες ασθένειες.

Εμφανίζεται ιδανικά σε συνθήκες 22-25^οC όπου ο βιολογικός τους κύκλος φτάνει τις 6 ημέρες, με αποτέλεσμα την ραγδαία αύξηση του πληθυσμού. Χρειάζονται μέτρια ζεστό/δροσερό καιρό, καθώς και υψηλά ποσοστά υγρασίας.

Η εγκατάστασή του γίνεται στην κάτω επιφάνεια των φύλλων, καθώς η ακτινοβολία του ήλιου τα σκοτώνει. Αυτός είναι και ο λόγος που το σημαντικότερο σύμπτωμα είναι η συστροφή του φύλλου προς το εσωτερικό και προς την κάτω επιφάνεια του.

Προσελκύουν μύκητες καπνιάς λόγω των εκκρίσεων που παράγουν αλλά κυρίως μεταφέρουν ιώσεις, οι οποίες είναι συχνά καταστροφικές για τα φυτά.

Olea_Care (6).jpg

Κερκόσπορα

Olea_Care (7).jpg

Η κερκόσπορα προκαλείται από μύκητα (Pseudocercospora cladosporioides) και τα τελευταία χρόνια εντοπίζεται σε πολλά μέρη της χώρας με ευρεία εξάπλωση. Προσβάλλει κυρίως τα γηραιότερα και πιο ασθενικά φύλλα, καθώς και τους καρπούς. Αποτέλεσμα της ασθένειας είναι η φυλλόπτωση και η βαθμιαία εξασθένιση του φυτού.

Εμφανίζεται στην πάνω επιφάνεια του φύλλου και πολλές φορές σχηματίζει κηλίδες παρόμοιες με αυτές του κυκλόνιου. Στην κάτω επιφάνεια αρχίζουν να εμφανίζονται περιοχές με σκούρο γκρι χρώμα που αργότερα γίνονται πιο σκούρες και συγχέονται με την καπνιά. Η προσβολή μπορεί να γίνει καθ’όλη τη διάρκεια του έτους στα γηραιά φύλλα. Αρχίζουν όμως το φθινόπωρο και με τις βροχές διασπείρονται.

Η αντιμετώπισή του είναι παρόμοια με αυτή του κυκλοκόνιου, καθώς η συνύπαρξή τους είναι συχνότατη. Προληπτικοί ψεκασμοί με χαλκούχο σκεύασμα βοηθούν στην γενικότερη άμυνα του δένδρου.

Καρκίνωση – Φυματίωση

Olea_Care (9).jpg

Από τις πλέον συχνές ασθένειες και δυστυχώς τις πιο ζημιογόνες, κυρίως για δένδρα bonsai. Προκαλείται από βακτήριο (Pseudomonas savastanoi), το οποίο επιβιώνει μέσα στους όγκους κυρίως, αλλά και στα υπόλοιπα μέρη του δένδρου. Η προσβολή γίνεται μέσω πληγών που το δένδρο ήδη είχε, όπως από κλάδεμα, παγετό-χαλάζι, καθώς και μέσω ουλών λόγω πτώσης φύλλων.

Εμφανίζεται όλο τον χρόνο εκτός από το καλοκαίρι, σε δροσερές συνθήκες 25-30^οC. Προσβάλλει όλα τα μέρη του δένδρου, αλλά κυρίως εμφανίζεται σε κλαδιά και κορμό. Τα καρκινώματα μπορεί να είναι μεμονωμένα ή ενωμένα.

Αποτέλεσμα της ασθένειας είναι η σταδιακή εξασθένηση του δένδρου και αν η προσβολή είναι έντονη μέχρι και ο θάνατος του φυτού.

Η αντιμετώπιση ξεκινά με καλλιεργητικά μέτρα, όπως κάψιμο επιβαρυμένων με την ασθένεια κλαδιών το καλοκαίρι, αφαίρεση όγκων από κλαδιά και κορμό και επάλειψη με βορδιγάλειο πολτό, απολύμανση εργαλείων μετά από κάθε εφαρμογή και αποφυγή κλαδέματος σε βροχερό καιρό.

Ωστόσο, ενδεικτικά υπάρχουν χημικές αλλά και βιολογικές εφαρμογές. Από το βακτήριο Pseudomonas syringαe pv. Ciccoronei παράγεται μια ουσία η οποία χρησιμοποιείται για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του καρκίνου και την παρεμπόδιση της εξάπλωσής του. Χημικά σκευάσματα για ολοκληρωμένη αντιμετώπιση δεν υπάρχουν, ωστόσο συνίσταται ένας ψεκασμός με βορδιγάλειο πολτό 1% ή δύο ψεκασμοί από Ιούνιο μέχρι Σεπτέμβριο αν οι συνθήκες είναι ευνοϊκές.