Πριν από το κύριο άρθρο του Walter Pall, μια προσπάθεια για την επεξήγηση των όρων «Νατουραλισμός» – «Νατουραλιστικός», που είναι και οι όροι που πραγματεύεται ο συγγραφέας σε σχέση με τα bonsai.

  Ο Νατουραλισμός ως όρος και παρουσία στην τέχνη αποτελεί εξέλιξη του Ρεαλισμού  και έχει πολλά κοινά σημεία με αυτόν, αφού ξεκινά όπως και ο ρεαλισμός από την επιθυμία της απεικόνισης της πραγματικότητας με ακρίβεια και χωρίς ωραιοποίηση. Ο Νατουραλισμός δείχνει έτσι ιδιαίτερο ενδιαφέρον στις πιστές απεικονίσεις, όπου η έννοια «πιστή απεικόνιση» σημαίνει ακριβή αναπαράσταση της πραγματικότητας, όπως αυτή καταγράφεται με τα αισθητήρια όργανα. Οι καταγραφές του ως εμπειρικές – αισθητηριακές δεν αντιμετωπίζουν την πραγματικότητα δυναμικά και με προοπτική στον μέλλοντα χρόνο, αλλά στατικά, φωτογραφικά θα λέγαμε.

  Το επίθετο Νατουραλιστικός υποδηλώνει βέβαια το τελικό αποτέλεσμα ενός έργου τέχνης βασισμένου στην εφαρμογή των αισθητικών αρχών του Νατουραλισμού.

 

 

Ο Νατουραλιστικός Ρυθμός στα Bonsai

Είναι πράγματι τέχνη ή όχι ;

του Walter Pall

  Τα δέντρα bonsai  με νατουραλιστική εμφάνιση είναι από τα πιο παρεξηγημένα bonsai που γνωρίζω. Ο μέσος θιασώτης των bonsai έχει μάθει από όλα τα είδη των πηγών τι είναι αυτό που στοιχειοθετεί ένα καλό bonsai. Γνωρίζει όλους τους κανόνες των bonsai και τους  χρησιμοποιεί  για να  εκφέρει  γνώμη και κρίση, σύμφωνα με το πόσο καλά οι κανόνες αυτοί έχουν εφαρμοστεί.

  Με μία τόσο εδραιωμένη και επικρατούσα στάση τα νατουραλιστικά bonsai φαντάζουν στους περισσότερους απλά σαν μία πρώτη αρχική ύλη. Ακόμη περισσότερο σε αρκετές περιπτώσεις φαίνονται σαν “φτωχό” αρχικό υλικό, επειδή η πλειοψηφία των δέντρων αυτών δεν συνδέονται  επαρκώς με τους αποδεκτούς  κανόνες διαμόρφωσης των bonsai.

  Εδώ και μερικά χρόνια το θέμα των νατουραλιστικών bonsai συζητιέται στους σχετικούς κύκλους, ειδικότερα στο διαδίκτυο. Όταν ένα τέτοιο θέμα ή συζήτηση κάνει την εμφάνιση του, τα φόρουμ ξαφνικά παίρνουν φωτιά.  Το συγκεκριμένο θέμα έχει μια τάση να πολώνει τους συνομιλητές. Λοιπόν, αυτή είναι κατά κάποιο τρόπο η αντίθεση και αντίρρηση στον σύγχρονο αφηρημένο σχεδιασμό  bonsai, αλλά αυτό δεν είναι αρκετό από μόνο του  για να προκαλέσει μια τέτοια μεγάλη διαφωνία.

   Συχνά οι συζητήσεις αυτές  καταλήγουν σε προσωπικές ύβρεις,  θυμίζουν  πολιτικές ή θρησκευτικές συζητήσεις. Ένας λόγος είναι ότι η έννοια αυτή απλώς δεν γίνεται κατανοητή από πολλούς. Και ο άλλος λόγος είναι ότι όντως συγχέεται και χαρακτηρίζεται ως ψευδοθρησκεία ή αιρετική άποψη. Κάποιος μπορεί είτε να είναι καθολικός, είτε να είναι εβραίος, αλλά δεν μπορεί να είναι πραγματικά και τα δύο. Μπορεί κανείς να είναι  αριστερός  ή δεξιός, αλλά πολύ δύσκολα και τα δύο.

  Και εδώ είναι η διαφορά. Κάποιος μπορεί να δημιουργεί  bonsai  με  νατουραλιστικό ύφος, αλλά παράλληλα και bonsai  με παραδοσιακό στυλ. Αλλά ο κόσμος που ασχολείται με τα bonsai έχει ακόμη μεγάλη δυσκολία να το καταλάβει αυτό.

  Έτσι η κατεστημένη τάξη στον κόσμο των bonsai  συνοφρυώνεται και αντιδρά σε αυτή την εξέλιξη. Αντίθετα, ένα άτομο που δεν έχει κανένα υπόβαθρο στην τέχνη των bonsai κοιτάζοντας τις δημιουργίες αυτές τις βρίσκει εκθαμβωτικές.  Αναρωτιούνται πως μπορεί να υπάρχουν τόσα πολλά από αυτά τα μικρά δέντρα που μοιάζουν ακριβώς όπως τα μεγαλύτερα στην φύση. Αναρωτιούνται πώς ήταν δυνατό να τοποθετηθούν σε τόσο μικρά γλαστράκια. Δεν βλέπουν την επέμβαση του ανθρώπινου χεριού, νομίζουν ότι τα δεντράκια αυτά μεγάλωσαν έτσι από μόνα τους και μετά απλώς συλλέχθηκαν και φυτεύθηκαν σε μικρές γλάστρες.

  Και αυτό αποτελεί μια μεγάλη φιλοφρόνηση για τον καλλιτέχνη. Αυτό ακριβώς ήταν που ήθελε να πετύχει. Μικρά δέντρα που δεν δείχνουν καθόλου την επέμβαση του ανθρώπου. Αυτή είναι η τέχνη του. Στις εκθέσεις μπορεί κάποιος να δει ότι το ευρύ κοινό συχνά δείχνει μεγαλύτερη εκτίμηση στα νατουραλιστικά δέντρα απ’ ό,τι στο άλλο πλήθος από bonsai.

 

 

 

   Τι είναι αυτό που κάνει τα bonsaiπου έχουν αυτό το στυλ τόσο διαφορετικά; Τι ακριβώς συμβαίνει εδώ; Και τι είδος ρυθμού είναι αυτό; Ποια είναι η διαφορά ας πούμε με τον Μη Τυπικό Ορθό ρυθμό;

  Σε αντίθεση με την χρήση του στους κύκλους  των  bonsai,  στη γενικότερη εκτίμηση της τέχνης  η λέξη στυλ ή ρυθμός  σημαίνει μία γενικότερη αίσθηση, μια συνολική φιλοσοφία, ένα συνολικό γενικότερο τρόπο του πώς κάνουμε τα πράγματα, ένα γενικό πλαίσιο στο μυαλό του καλλιτέχνη κ.ο.κ.

   Εάν πάτε σε ένα μουσείο τέχνης συνήθως θα βρείτε ξεχωριστούς χώρους για διαφορετικά στυλ και ρυθμούς.  Μπορεί να είναι ο,τιδήποτε, από ‘’Πρώιμο Αμερικανικό ρυθμό’’, σε ‘’Ιμπρεσιονιστές’’, σε ‘’Ολλανδούς’’, σε ‘’Ρωμαϊκό’’, σε  ‘’Μπαρόκ’’  ή και  ακόμη περισσότερο διαφοροποιημένα. Η λέξη στυλ αναφέρεται στη γενική αίσθηση. Αν κοιτάξετε τα έργα που είναι φτιαγμένα με έναν συγκεκριμένο ρυθμό, θα βρείτε έναν αμέτρητο αριθμό από φόρμες.  Μιλώντας για ζωγραφική η φόρμα μπορεί να είναι τοπίο, άνθρωπος στην φύση, άνθρωποι σε δωμάτιο, η κυρία που στέκεται, η κυρία που κάθεται, σχεδόν ο,τιδήποτε που μπορείτε να φανταστείτε. Αλλά όλες αυτές οι φόρμες μπορούν, θεωρητικά τουλάχιστον, να υπάρξουν σε όλα ή στα περισσότερα στυλ. Η κυρία που στέκεται μπορεί κάλλιστα να είναι  έργο των ‘’Πρώιμων Αμερικανών’’ ή ‘’Μπαρόκ’’ ή  μοντέρνο ή οποιουδήποτε άλλου ρυθμού.

   Για να έλθουμε πίσω στα bonsai: Το στυλ  μπορεί να είναι  το  κλασσικό  Ιαπωνικό στυλ  όπως αυτό διδάσκεται στην Ιαπωνία σήμερα, το κλασσικό Ιαπωνικό στυλ όπως διδάσκεται στη Δύση, το μοντέρνο στυλ διαμόρφωσης bonsai, το ρομαντικό στυλ, το νατουραλιστικό στυλ,  το στυλ Literati (Λόγιος ρυθμός) και πολλά άλλα. Ή μπορεί να είναι το στυλ του Nick Lenz, του John Naka, του Masahiko Kimura ή το Ιταλικό στυλ. Σε όλα αυτά τα στυλ (ρυθμούς)  διαμόρφωσης  μπορείτε να βρείτε τις γνωστές φόρμες: τυπικό ορθό, μη τυπικό ορθό, καταρράκτη, κεκλιμένο  κτλ. Στον κόσμο των bonsai η λέξη «στυλ / ρυθμός» δεν χρησιμοποιείται με τον σωστό τρόπο, αν λάβει κανείς υπ΄όψιν του τη χρήση της στην ιστορία της τέχνης. Υποθέτω επειδή το bonsai διδάχθηκε αρχικά από κηπουρούς  που δεν είχαν γενικότερη εκπαίδευση στις τέχνες.

  Νομίζω ότι είμαστε στα πρόθυρα μιας καλύτερης  κατανόησης της μορφής  τέχνης  των bonsai,  ενώ αυτή αποκλίνει  σε διαφορετικές κατευθύνσεις με έναν συνεχώς  αυξανόμενο ρυθμό ακριβώς αυτή τη στιγμή. Είναι σημαντικό να είμαστε σε θέση να συζητήσουμε για αυτά τα φαινόμενα με ένα έξυπνο τρόπο. Αυτός είναι ο λόγος που οι ακριβείς λέξεις είναι σημαντικές. Και εδώ βρισκόμαστε προσπαθώντας να κατανοήσουμε τα έργα εκείνων που ασκούν τα bonsai σε νατουραλιστικό  στυλ. Πάρα πολλοί πιστεύουν ότι αυτό που κάνουν δεν είναι καν τέχνη. Υπάρχουν πολλοί  που πιστεύουν ότι υπάρχει μόνο ένας τρόπος για να γίνει σωστά ένα bonsai και οι νατουραλιστές σίγουρα δεν το κάνουν "σωστά". Πρέπει να ξεχάσουμε τον συμβατικό κόσμο των bonsai και πρέπει να εξετάσουμε αυτό το θέμα από μια πολύ ευρύτερη γωνία.

  Πραγματικά υπάρχει μια μεγάλη ποικιλία από τρόπους για να προσεγγίσει κανείς την τέχνη των bonsai. Και ναι, είναι μια μορφή τέχνης και οι διαφορές στο στυλ δείχνουν ακριβώς αυτό. Αν η δημιουργία bonsai ήταν απλά μια δεξιότητα, μια δραστηριότητα που απλά απαιτεί κάποια δεξιοτεχνία για να κάνεις πράγματα με το χέρι, τότε θα υπήρχε μόνο ένας σωστός τρόπος για να γίνει αυτό. Πολλοί θα έλεγαν ότι οι νατουραλιστές δεν είναι καν καλλιτέχνες. Νομίζω ότι η αμφιλεγόμενη φύση της εργασίας τους, τους κάνει καλλιτέχνες πολύ περισσότερο από αυτούς που κάνουν bonsaiγια να ευχαριστήσουν  την σημερινή επικρατούσα τάση. Είναι λογικό να μην αρέσει σε όλους αυτό που οι νατουραλιστές κάνουν με τα bonsai. Αλλά εξακολουθεί να είναι τέχνη, πολύ περισσότερο από ό, τι η συντριπτική πλειοψηφία των bonsai που προσφέρονται στο εμπόριο.

 

 

 

   Πώς και φτάσαμε λοιπόν σε  αυτό το στυλ; Δεν μπορούμε να μείνουμε μόνο με το συνηθισμένο στυλ διαμόρφωσης των bonsai; Γιατί να αλλάξουμε κάτι που είναι τόσο καλό; Είμαι γνωστός ως υπερασπιστής του νατουραλιστικού ύφους, αλλά δεν το έχω εφεύρει στην πραγματικότητα. Εγώ, όπως και αρκετοί άλλοι, έχουμε μόνο κάνει την παρατήρηση ότι πάρα πολλά bonsai μοιάζουν με bonsai  και όχι όπως μοιάζουν τα δέντρα  πραγματικά. Είχα παρατηρήσει ότι η τάση στο styling είναι όλο και πιο πολύ προς την κατεύθυνση της δημιουργίας της τέλειας φινέτσας, που συχνά όμως διώχνει όλη τη φυσικότητα μιας σύνθεσης.

 

   Κατάλαβα ότι ένας μεγάλος αριθμός απο αυτά τα bonsai φαίνονται σαν τεχνητά, σαν να είναι φτιαγμένα από πλαστικό και όχι αληθινά. Η επέμβαση του ανθρώπινου χεριού σε αυτά είναι ολοφάνερη. Την ίδια στιγμή τόσα πολλά bonsai μοιάζουν τόσο πολύ το ένα με το άλλο, επειδή έχουν διαμορφωθεί σύμφωνα με το ίδιο σχέδιο. Στην φύση όμως υπάρχει ένα άπειρος αριθμός σχεδίων βάσει των οποίων μεγαλώνουν τα δέντρα.

   Ο John Naka είπε κάποτε μεταξύ άλλων ”Μην προσπαθείτε να κάνετε το μικρό σας δέντρο να μοιάζει με bonsai, προσπαθήστε να κάνετε το bonsai σας να μοιάζει με μικρό δέντρο”. Αυτό είναι. Τίποτε λιγότερο, τίποτε περισσότερο.

  Έτσι, πώς ξέρουμε πώς μοιάζει ένα δέντρο σε αντίθεση με ένα bonsai; Λοιπόν ας σταματήσουμε να κοιτάμε bonsaiως πρότυπα για τα δέντρα μας και ας κοιτάξουμε πραγματικά δέντρα στη φύση. Αγνοήστε όλα τα στερεότυπα που διδάσκονται γενικά για τη διαμόρφωση των δέντρων. Είναι τόσο απλό. Δεν χρειάζεται να είναι κανείς ιδιοφυία για να το ανακαλύψει και κάποιος θα μπορούσε να σκεφτεί ότι ο καθένας το καταλαβαίνει αυτό αμέσως. Και όμως δεν το καταλαβαίνουν.

  Υπάρχει πολλή περισσότερη παρανόηση από όση μπορείτε να φανταστείτε. Ρωτάτε για το μεγαλύτερο εμπόδιο. Νομίζω είναι ο τρόπος με τον οποίο διδασκόταν και διδάσκεται το bonsai. Η διδασκαλία αφορά το πώς να φτιάξεις ένα bonsai. Το νατουραλιστικό στυλ είναι το αντίθετο, η αντίθεση στο προηγούμενο, αφορά τη δημιουργία ενός δέντρου και γι’ αυτό θα πρέπει να είναι λάθος. Ορισμένοι θα νομίσουν ότι είμαστε αγενείς πρός τον John Naka, αλλά το μόνο που προσπαθούμε να κάνουμε είναι να εφαρμόσουμε ακριβώς τα διάσημα λόγια του δασκάλου.

   Το πιο αξιοσημείωτο σχόλιο που είδα ποτέ ήταν το εξής: “Τα bonsai δεν έχουν καμία σχέση με τα πραγματικά δέντρα”. Είναι όντως έτσι; Δύσκολο να το πιστέψει κανείς. Αν κάποιος δει με ποιον τρόπο τόσα πολλά bonsai έχουν διαμορφωθεί, η παραπάνω δήλωση μπορεί και να τροποποιηθεί ως “οι άνθρωποι στους πίνακες ζωγραφικής δεν έχουν καμμιά σχέση με πραγματικούς ανθρώπους” Τι θα λέγατε για τη δήλωση αυτή;

   Ποιά η διαφορά μεταξύ ενός πραγματικού δέντρου και ενός κανονικού bonsai; Τα πραγματικά δέντρα δεν έχουν τριγωνικότητα, εκτός αν είναι νεαρά έλατα, larix ή σεκόιες. Τα πραγματικά δέντρα δεν έχουν όλα οριζόντια κλαδιά όταν είναι μεγάλης ηλικίας. Τα κλαδιά συνήθως γέρνουν πρός τα κάτω στα κωνοφόρα, ενώ στα φυλλοβόλλα δέντρα πηγαίνουν πρώτα προς τα πάνω και μετά συνεχίζουν πρός τα κάτω. Τα πραγματικά δέντρα δέν έχουν συνήθως μεγάλα κενούς χώρους μεταξύ όλων των κλαδιών όπου “τα πουλιά μπορούν να πετάξουν ανάμεσα”. Ίσως υπάρχουν κενοί χώροι, συνήθως όμως για να ξεκουράζονται τα πουλιά και όχι για να πετούν ανάμεσα.

 

   Τα πραγματικά δέντρα δεν έχουν πάντα ένα κύριο κλαδί που είναι και το χαμηλότερο. Δεν έχουν μία ξεκάθαρα ορισμένη μπροστινή όψη, στην πραγματικότητα έχουν πολλές. Αν υπάρχει μια καλή μπροστινή όψη σε ένα πραγματικό δέντρο, συνήθως υπάρχουν και κλαδιά από την κορυφή έως κάτω και το δέντρο δεν είναι ανοικτό με ξεκάθαρο κορμό. Στα πραγματικά δέντρα τα κλαδιά δεν είναι τοποθετημένα τόσο όμορφα. Αυτές είναι οι κύριες διαφορές αλλά υπάρχουν περισσότερες.

  Ένα παραδοσιακό bonsai είναι εξιδανικευμένο, μια αφηρημένη μορφή. Ενα νατουραλιστικό bonsai είναι ρεαλιστικό, κάτι που είναι αντίθετο του αφηρημένου. Αλλά δεν είναι ποτέ απόλυτα ρεαλιστικό. Υπάρχει πάντα ένας συγκεκριμένος βαθμός καλλιτεχνικής αφαίρεσης. Δεν πηγαίνει όμως ποτέ τόσο μακριά, όσο τόσα πολλά μοντέρνα bonsai που είναι τόσο πολύ περιποιημένα, τόσο ραφιναρισμένα και πολύ συχνά μοιάζουν σχεδόν εξωπραγματικά. Σίγουρα δείχνουν ότι κάποιος άνθρωπος τα δημιούργησε και όχι η φύση. Τα νατουραλιστικά bonsai είναι η αντίθεση σε αυτή την εξέλιξη, η οποία σε αρκετές περιπτώσεις κατά την γνώμη μου το έχει παρακάνει.

   Αρκετοί νομίζουν ότι το έχουν καταλάβει αυτό και αφήνουν την φύση να κάνει τη διαμόρφωση των δέντρων τους. Νομίζουν ότι η διαμόρφωση βάσει του νατουραλιστικού στυλ είναι απλά να αφήνουν τα δέντρα τους να μεγαλώνουν και απλώς να διορθώνουν εδώ και εκεί.

   Όμως λέγονται νατουραλιστικά (naturalistic) επειδή δεν είναι φυσικά (natural). Το ζητούμενο εδώ είναι να μην αφήσεις την φύση να κάνει την διαμόρφωση στο πρωταρχικό υλικό σου. Νατουραλιστικό σημαίνει ότι το τελικό αποτέλεσμα, το τελειωμένο δέντρο μέσα σε ένα potυποτίθεται πως θα δίνει την αίσθηση ενός εντυπωσιακού δέντρου στη φύση που ποτέ δεν άγγιξε ανθρώπινο χέρι. Δέν έχει σημασία πώς ακριβώς ο στόχος αυτός επιτεύχθηκε. Σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις με πολύ τεχνητά μέσα και όχι από την φύση!

  Δεν θα πρέπει να μοιάζει πολύ καλλιτεχνικό, τεχνητό, σκηνοθετημένο, κατασκευασμένο. Πρέπει να φαίνεται σαν η φύση να το έχει κάνει. Αυτό ΔΕΝ σημαίνει ότι εσείς θα την αφήσετε να το κάνει!!!

   Τα νατουραλιστικά bonsai δεν έχουν να κάνουν με τη μέθοδο, παρά μόνο με το αποτέλεσμα. Η μέθοδος “κόβω και αφήνω να αναπτυχθεί” (Clip and grow) και παράλληλα η απουσία συρματώματος είναι μια παλιά μέθοδος δημιουργίας bonsai. Πολλοί νομίζουν ότι αυτό είναι το νατουραλιστικό στυλ διαμόρφωσης. Δεν είναι αλλά θα μπορούσε και να είναι.

   Ένας θάμνος δημιουργείται με τη μέθοδο αυτή, αλλά δύσκολα θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί νατουραλιστικός. Αρκετοί άλλοι νομίζουν ότι είναι η μη χρησιμοποίηση σύρματος. Λοιπόν, ρίξτε μια ματιά  στα περισσότερο υποσχόμενα παραδείγματα νατουραλιστικής διαμόρφωσης. Κάθε ένα κλαδί έχει συρματωθεί σε κάποιο σημείο. Το κόλπο στην πραγματικότητα είναι ότι στο τέλος αυτό δεν είναι ορατό. Στο τελικό αποτέλεσμα φαίνεται σαν κάθε κλαδί να μεγάλωσε έτσι από μόνο του. Στην πραγματικότητα κάθε τι πάνω στο δέντρο φτιάχτηκε και δημιουργήθηκε από τον καλλιτέχνη.

 

   Όλα αυτά τα bonsai έχουν συρματωθεί βαριά στην φάση της αρχικής διαμόρφωσης, ακόμη και τα μή κωνοφόρα. Υστερα από λίγα χρόνια αυτό δεν πρέπει να είναι εμφανές. Θα μπορούσε κανείς να σημειώσει εδώ πως και σε ηλικιωμένα παραδοσιακά bonsai ισχύει ακριβώς το ίδιο. Πράγματι, κάποιος δεν μπορεί να ξεχωρίσει τη δουλειά του δεξιοτέχνη δημιουργού εκεί, αλλά το σχήμα είναι αυτό ενός παραδοσιακού bonsai. Μερικά όμως δεν έχουν το σχήμα αυτό. Τότε είναι νατουραλιστικά bonsai. Κανείς δεν είπε ότι αυτά υπάρχουν μόνο στην Δύση. 

   Μέχρι εδώ μιλήσαμε σχετικά με όσα αφορούν δεξιότητες. Το καλλιτεχνικό μέρος έρχεται όταν προσπαθούμε να δημιουργήσουμε σχήματα ή φόρμες δέντρων που δεν υπάρχουν στα βιβλία για bonsai, αλλά υπάρχουν στην πραγματική φύση. Είναι καλή εξάσκηση να δουλέψουμε πάνω στο δέντρο χρησιμοποιώντας τη μοναδική φόρμα που έχει το κάθε υλικό και να την αναδείξουμε. Δεν προσπαθούμε να κόψουμε τις άκρες και τις ανωμαλίες για να πετύχουμε ένα ιδανικό σχήμα bonsai. Κάνουμε το αντίθετο, αναδεικνύουμε τα περίεργα και άγρια σημεία του δέντρου. Συχνά πάλι τονίζουμε τμήματα που θεωρούνται σοβαρά μειονεκτήματα σύμφωνα με τον ορθόδοξο τρόπο διαμόρφωσης, αλλά είναι μοναδικά και αξιόπιστα χαρακτηριστικά των φυσικών δέντρων. Μετά από μερικά χρόνια αυτές οι εργασίες δεν είναι πλέον εμφανείς. Το δέντρο μοιάζει σαν να μην πειράχθηκε ποτέ από ανθρώπινο χέρι, σαν απλώς να το βρήκαμε και να το φυτέψαμε σε κάποιο δοχείο. Απαιτεί σκληρή δουλειά για να φτάσει κανείς σε αυτό το στάδιο.

  Ξέρω πολλούς που νομίζουν ότι θα αφήσουν την φύση να κάνει τη δουλειά και ότι θα πάρουν τελικά αυτό το νατουραλιστικό κομμάτι τέχνης. Δεν θα το πάρουν ποτέ. Το μόνο που κάνουν είναι να δημιουργούν και να διατηρούν αρχικό υλικό για bonsai. Κάποια στιγμή θα πρέπει να πάρουν τη δουλειά στα σοβαρά. Το νατουραλιστικό δεν είναι μια δικαιολογία για τεμπέληδες ανθρώπους, δεν πρόκειται για ατημέλητα και παρατημένα δέντρα, ούτε για κάποια συντόμευση. Είναι πιο δύσκολο και παίρνει περισσότερο χρόνο από την παραδοσιακή διαμόρφωση.

   Έτσι λοιπόν εμπλέκεται πολύ περισσότερη ικανότητα, δεξιοτεχνία και τέχνη από όσο φαίνεται. Είναι κάπως σαν τον πατέρα και τον γιό που πηγαίνουν σε κάποιο μουσείο αφηρημένης τέχνης και στέκονται μπροστά σε ένα πίνακα. Ο πατέρας λέει “Αγόρι μου και σύ μπορείς να το κάνεις αυτό”. “Λοιπόν συγχαρητήρια ο γιός σου πρέπει να είναι πλούσιος”! Κάποιοι βλέπουν ένα νατουραλιστικό δέντρο και λένε “Εγώ μπορώ να το κάνω καλύτερο “, “Συγχαρητήρια, πρέπει να είστε παγκοσμίως διάσημος”.

   Αρκετοί μας κατηγορούν ότι δεν εργαζόμαστε με τα δέντρα μας. Μπορεί μερικές φορές να υπάρχει λίγη αλήθεια σε αυτό, στην τέχνη αυτή όμως η δουλειά δεν είναι πάντοτε ορατή. Ποιός έχει δίκιο λοιπόν; Ο γνώστης και ειδήμων των bonsai που θεωρεί ότι όλα αυτά είναι στην καλύτερη περίπτωση αρχικό υλικό για bonsai ή το άτομο που είναι ανεπηρέαστο από την σοφία των bonsai και νομίζει ότι τα δέντρα αυτά ήλθαν από το βουνό όπως ακριβώς τα βλέπει μπροστά του; Νομίζω ότι δεν έχει δίκιο κανένας από τους δύο. Αν η τέχνη των bonsai ήταν απλά μια ένωση δεξιοτεχνίας και επιτηδειότητας με καλά ορισμένους κανόνες, τότε ο πρώτος θα ήταν σωστός. Ο δεύτερος έχει συλλάβει περισσότερο την αίσθηση των bonsai σαν τέχνη, αλλά είναι αφελής και ως εκ τούτου όχι σε καλή θέση να εκτιμήσει την αξία. Άρα η αλήθεια θα πρέπει να βρίσκεται κάπου ανάμεσα, έτσι;. Όχι, δεν το νομίζω. Τα νατουραλιστικά δέντρα είναι αυτό που είναι. Ή τα παίρνεις ή τα αφήνεις. Λέω νατουραλιστικά δέντρα και όχι bonsai Είναι σχεδόν σαν να χρησιμοποιείς την λέξη bonsai ως μια υποτιμητική έννοια. Αν κάτι μοιάζει με ένα bonsai δεν είναι καλό, φαίνεται τόσο σαν ένα άγριο δέντρο στη φύση όσο ένα κανίς μοιάζει με ένα λυκόσκυλο. Και οι περισσότεροι ενδιαφερόμαστε για το λυκόσκυλο.

  Πώς λοιπόν μπορούμε να έλθουμε πιο κοντά στο να εκτιμήσουμε αυτό το οποίο εμείς οι παλαβοί δημιουργούμε; Νομίζω οτι τα bonsai, όπως όλες οι τέχνες, είναι μία εξάσκηση στην αφαίρεση. Το δύσκολο πράγμα  με τα bonsai είναι ότι κάποιος χρησιμοποιεί ένα ζωντανό δέντρο σαν υλικό για την τέχνη. Θα είναι πάντα κάτι φυσικό κατά κάποιο τρόπο.

   Υπάρχει μια μεγάλη ευθεία γραμμή μπροστά μας με διαφορετικά δέντρα, από πολύ φυσικά έως τελείως αφηρημένα. Στο αριστερό άκρο της γραμμής είναι το απόλυτο φυσικό δέντρο όπως το βρίσκεις στο δάσος. Στο δεξί άκρο βρίσκεται το απόλυτα αφηρημένο bonsai. Το αριστερό μοιάζει σαν ένα χορταριασμένο δέντρο  και το δεξί σαν να έχει γίνει από πλαστικό, μία καρικατούρα δέντρου. Η κυριαρχούσα τάση σήμερα στα bonsai θέλει τα δέντρα να στέκονται όσο πιο κοντά γίνεται στο δεξί άκρο της γραμμής. Δεν μοιάζουν πραγματικά σαν δέντρα, αλλά σαν bonsai. Τα περισσότερα νατουραλιστικά δέντρα βρίσκονται αρκετά μακριά, κοντά στο αριστερό άκρο της γραμμής. Ετσι είναι αρκετά μακριά από το κύριο ρεύμα. Το κύριο ρεύμα αυτής της στιγμής.

  Εάν κανείς κοιτάξει και δει ποιός ήταν ο ορισμός της τέχνης στην Ιαπωνία πριν από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, θα βρει πολύ λίγα bonsai που μοιάζουν με τα σύγχρονα νατουραλιστικά bonsai. Και επίσης ένα μεγάλο αριθμό από κινέζικα penjing (Κινέζικo  είδος) που φαίνονται επίσης παρόμοια. Ετσι μπορεί να πει κάποιος ότι το νατουραλιστικό στυλ επιστρέφει στις ρίζες του. Είναι μια αντίδραση στο υπεραφηρημένο  των μοντέρνων bonsai. Μπορεί λοιπόν κάποιος να αποκαλέσει αυτή την τάση ρετρό; Εξαρτάται από το τι ακριβώς εννοεί κανείς. Η απάντησή μου είναι «όχι δεν πρόκειται για ρετρό», είναι ένας γνήσιος τρόπος του να βλέπει κανείς δέντρα και δεν προσπαθούμε καθόλου να δημιουργήσουμε κάτι σε παλαιό στυλ.

 

   Είναι πολύ ειρωνικό το γεγονός ότι στην “πραγματική τέχνη” οι αφηρημένοι πίνακες ή γλυπτά συχνά αποδοκιμάζονται από το ευρύ κοινό και στην κοινότητα των bonsaiαπό το κύριο ρεύμα τίθενται υπό αμφισβήτηση έντονα αφηρημένα και ρεαλιστικά δέντρα. Έτσι συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Οι θεματοφύλακες του παραδοσιακού ήταν αρκετά ισχυροί πριν λίγα χρόνια, αλλά τώρα υπάρχουν λιγότεροι από αυτούς. Σε μερικές περιοχές μάλιστα φαίνεται πως αποτελούν ήδη μειοψηφία. Ετσι φαίνεται πως θα έρθει η ημέρα που ο μέσος θιασώτης των bonsai θα εκτιμά το νατουραλιστικό ύφος σαν ένα ακόμη τρόπο για να εξασκεί την τέχνη των bonsai. Στην πραγματικότητα από τώρα κιόλας (καλοκαίρι του 2010) πρέπει να υπάρχουν δεκάδες χιλιάδες σε όλο τον κόσμο που ενεργά εξασκούν το νατουραλιστικό στυλ διαμόρφωσης.

   Φαίνεται επίσης πως οι νατουραλιστές στα bonsai δεν κάνουν πάντα εύκολο για τους άλλους το να εκτιμήσουν την τέχνη τους. Αυτό μπορεί να συμβαίνει γιατί είχαν συνηθίσει να τους προσβάλλουν και έτσι βρίσκονται σε αμυντική θέση τον περισσότερο καιρό. Η τάση και το γούστο στα bonsai είναι κάτι που διαμορφώνεται και που οι άνθρωποι μαθαίνουν και διδάσκονται. Δεν είναι, όπως πολλοί θα σκέφτεστε, κάτι επίκτητο. Η συντριπτική πλειοψηφία έχει μάθει για τα bonsai από και μέσω των ιαπωνικών πηγών. Έτσι, η κύρια εικόνα που έχουμε για τα bonsai είναι μια Ιαπωνική εικόνα. Άρα οι άνθρωποι θέλουν αυτό που περιμένουν να δουν και όχι κάτι εντελώς αντίθετο. Γι’ αυτό η πλειονότητα θα βρει τα νατουραλιστικά bonsai φτωχά ή καθόλου bonsai, επειδή αυτά είναι τόσο διαφορετικά από τις προσδοκίες τους.

   Θα επαναλάβω ότι το νατουραλιστικό δεν είναι μια δικαιολογία για τεμπέληδες ανθρώπους, δεν πρόκειται για ατημέλητα και παρατημένα δέντρα, ούτε για κάποιο συντομότερο μονοπάτι.

   Νομίζω ότι απαιτείται, αν όχι μεγαλύτερη, τουλάχιστον ισάξια ένταση εργασίας με τoν παραδοσιακό τρόπο διαμόρφωσης. Δεν πρόκειται για επιστροφή πίσω στις μέρες  όπου τα δέντρα δεν είχαν τόση περιποίηση όσο σήμερα, όταν τα δέντρα bonsai έμοιαζαν άγρια και ατίθασα.

  Ακούει συχνά κανείς ότι αυτό το είδος διαμόρφωσης θα πρέπει να απαγορευτεί, γιατί οδηγεί τόσους πολλούς στο να παρουσιάζουν κάτι που είναι πολύ φτωχά σχεδιασμένο ή δεν έχει καθόλου σχεδιαστεί και το ονομάζουμε τέχνη. Τότε όμως θα πρέπει να απαγορευθεί και ο παραδοσιακός σχεδιασμός bonsai, γιατί οδηγεί πολύ συχνά τους ανθρώπους που ακολουθούν σταθερά τους κανόνες και δημιουργούν ακόμη ένα  κουλουράκι βουτύρου bonsai  να νομίζουν ότι είναι avant garde καλλιτέχνες.

   Η διαμόρφωση με νατουραλιστικά πρότυπα είναι μια ακόμη άποψη του πώς διαμορφώνουμε bonsai. Είναι απόλυτα θεμιτό και κατανοητό να μην αρέσει η όλη ιδέα και το αποτέλεσμα που αυτή παράγει.  Όπως επίσης είναι μια έντιμη άποψη ότι ο στόχος δεν επιτεύχθηκε σε πολλές περιπτώσεις και παραδείγματα.

   Αλλά αυτό σημαίνει ότι ο στόχος ήταν λάθος; Είναι απολύτως εντάξει να πούμε ότι κάποιος έχει κατανοήσει την κατεύθυνση που οδηγεί σε τέτοιο αποτέλεσμα, αλλά παρ' όλα αυτά αποφασίζει να συνεχίσει να εργάζεται μέσα στα γνωστά παραδοσιακά μονοπάτια. Αυτή είναι μόνο μια πρόταση πώς μπορεί κανείς μεταχειρισθεί την τέχνη των bonsai. Εγώ δεν σας λέω ποιον δρόμο θα πρέπει να πάρετε, αλλά μόνο ότι θα πρέπει να εργάζεστε νατουραλιστικά από εδώ και στο εξής. Επίσης, δεν είναι απαραίτητο να αλλάξει κανείς εντελώς και ριζικά. Κάποιος μπορεί να φτιάχνει bonsai λίγο πιο φυσικά από τώρα και πέρα. Μπορεί επίσης να λάβει μια απόφαση ανάλογα με ό,τι του λέει το ίδιο το υλικό. Σε αντίθεση με ό,τι πολλοί περιμένουν, κάνω πολλά μάλλον παραδοσιακά αλλά και σύγχρονα δέντρα, επειδή το υλικό μου λέει ότι έτσι θα ήθελε να γίνει.

  Τελικά, νομίζω ότι αυτό το νατουραλιστικό στυλ έχει προσθέσει άλλη μία επιλογή στο  γενικό ύφος που κάνει την τέχνη πιο ενδιαφέρουσα και δημιουργεί μια πολύ μεγαλύτερη ποικιλία. Μπορεί να είναι πιο διασκεδαστικό από το να κάνουμε ξανά ακόμη ένα δέντρο που να μοιάζει σαν ένα bonsai. Γιατί να μην μπορεί ο κόσμος των bonsai να είναι πιο ανεκτικός; Λοιπόν μπορεί.

 Ας προσπαθήσουμε από τώρα και στο εξής.

 

Πηγή

walter-pall.de