Η ρίζα πάντοτε μεγαλώνει ανάλογα με τις ανάγκες του στελέχους που υποστηρίζει και το στέλεχος αναπτύσσεται πάντοτε έως το σημείο που οι ρίζες του μπορούν πλήρως να το υποστηρίξουν.
Οι δύο βασικές μονάδες ενός δέντρου, στέλεχος και ρίζες, είναι πλήρως αλληλοεξαρτώμενες. Όσο το ένα μέρος αναπτύσσεται τόσο το άλλο μέρος γίνεται μεγαλύτερο. Συγκεκριμένα η ισορροπία μεταξύ του υπέργειου στελέχους και του υπόγειου ριζικού συστήματος σηματοδοτείται από την ισορροπία στην τροφοδοσία και αποτελεί απαίτηση τριών διαφορετικών παραγόντων σε ένα δέντρο. Οι παράγοντες αυτοί καθορίζουν το μέγεθος του στελέχους και του ριζικού συστήματος.
|
1. Ισορροπία στο νερό
Το μέγεθος των ριζών και του στελέχους καθορίζεται από την ισορροπία μεταξύ της ποσότητας του νερού που απορροφάται από το ριζικό σύστημα και του νερού που χρησιμοποιείται για την διαπνοή* και τη φωτοσυνθετική δραστηριότητα – φωτοσύνθεση ** του στελέχους (κυρίως στα φύλλα). Το νερό χρησιμοποιείται κυρίως για φωτοσύνθεση και ανάπτυξη των κυττάρων.
*Η διαπνοή (transpiration) είναι φυσιολογική διεργασία των φυτών. Αποτελεί τμήμα του κύκλου του νερού και συνίσταται στην αποβολή νερού υπό μορφή υδρατμών από τμήματα των φυτών. Η διαπνοή λαμβάνει χώρα κυρίως στα φύλλα, αλλά μπορεί να συμβαίνει, επίσης, τόσο στους πράσινους βλαστούς όσο και στα άνθη. Η επιφάνεια των φύλλων, όταν παρατηρηθεί με μεγεθυντικό φακό ή μικροσκόπιο, εμφανίζει μικρά ανοίγματα, υπό μορφή πόρων, τα οποία ονομάζονται στόματα, τα οποία είναι περισσότερα στην κάτω επιφάνεια των φύλλων. Τα στόματα μπορούν να ανοίγουν και να κλείνουν με τη βοήθεια ειδικών κυττάρων, τα οποία ονομάζονται καταφρακτικά κύτταρα. Μέσω των στομάτων δεν εξέρχεται μόνο νερό, αλλά επιτρέπεται η γενικότερη επικοινωνία του φυτού με το εξωτερικό περιβάλλον, καθώς από αυτά εισέρχεται διοξείδιο του άνθρακα προκειμένου να πραγματοποιηθεί η λειτουργία της φωτοσύνθεσης και εξέρχεται οξυγόνο, το οποίο αποτελεί προϊόν της. Η διαπνοή αποτελεί, επίσης, μηχανισμό αποβολής θερμότητας από το φυτό και παράλληλα επιτρέπει τη μεταφορά των απαραίτητων θρεπτικών συστατικών από τη ρίζα στον βλαστό και στα φύλλα, δημιουργώντας τις κατάλληλες συνθήκες διαφοράς πίεσης νερού.
Η διαπνοή μπορεί επίσης να γίνεται και με την αποβολή νερού υπό υγρή μορφή από υγιή φύλλα και βλαστούς, ενώ έρευνες έχουν καταδείξει ότι περίπου το 10% της ατμοσφαιρικής υγρασίας οφείλεται στην διαπνοή των φυτών.
**Φωτοσύνθεση (photosynthesis) είναι η διαδικασία κατά την οποία τα πράσινα φυτά και ορισμένοι άλλοι οργανισμοί μετασχηματίζουν τη φωτεινή ενέργεια σε χημική. Κατά τη φωτοσύνθεση στα φυτά η φωτεινή ενέργεια δεσμεύεται και χρησιμοποιείται για τη μετατροπή διοξειδίου του άνθρακα και νερού σε οξυγόνο και ενεργειακά πλούσιες οργανικές ενώσεις, κυρίως υδατάνθρακες.
Η φωτοσύνθεση είναι σημαντικότατη και ιδιαίτερα πολύπλοκη βιολογική διεργασία, μέσω της οποίας οι φωτοσυνθετικοί οργανισμοί χρησιμοποιώντας φωτεινή ενέργεια, διοξείδιο του άνθρακα και νερό παράγουν τα απαραίτητα για τη θρέψη τους συστατικά. Τα χλωροφυλλούχα φυτά έχουν την ικανότητα να μετατρέπουν το διοξείδιο του άνθρακα και το νερό σε οργανικές ουσίες, όπως γλυκόζη, απαραίτητες για την ανάπτυξη και τη συντήρησή τους. Η φωτοσυνθετική αυτή διεργασία γίνεται με την ενέργεια του ηλιακού φωτός.
2. Ισορροπία σε θρεπτικά συστατικά
Τα δέντρα και τα φυτά μεγαλώνουν και αναπτύσσονται μέσω της διαίρεσης των κυττάρων στους οφθαλμούς, όπως αναφέραμε σε προηγούμενο άρθρο (Βασικές αρχές του σχήματος δέντρου η φυτού). Για να συμβεί αυτή η κυτταρική διαίρεση, θρεπτικά συστατικά απορροφούνται από τις ρίζες και για να συμβεί αυτό είναι απαραίτητοι υδατάνθρακες που παράγονται μέσω της φωτοσύνθεσης στο υπέργειο τμήμα του δέντρου, κυρίως στα φύλλα.
Οι ρίζες και το στέλεχος (κορμός και κλαδιά) θα αναπτύσσονται μέχρι να είναι σε θέση να παρέχουν στο φυτό αρκετά θρεπτικά συστατικά για την επιβίωσή του.
3. Ισορροπία στην μηχανική
Ένα ριζικό σύστημα αυξάνεται και απλώνεται στο υπόστρωμα επεκτείνοντας τη διακλάδωσή του, ξεκινώντας από το κεντρικό στέλεχος της ρίζας έως ότου να μπορεί να στηρίξει το τμήμα του δέντρου που βρίσκεται πάνω από το έδαφος.
Για ένα δέντρο που μεγαλώνει σε υγρό έδαφος, οι ρίζες του απορροφούν αρκετό νερό και έτσι ο κορμός, το κεντρικό στέλεχος δηλαδή, συνεχίζει να μεγαλώνει. Σαν αποτέλεσμα θα έχουμε τη δημιουργία χοντρών και έντονης ανάπτυξης κλαδιών.
Έτσι περισσότερα κλαδιά και φύλλα θα προκαλέσουν περισσότερη διαπνοή και τότε οι ρίζες θα αναπτυχθούν περισσότερο για να ισορροπήσουν την κατάσταση.
Αν οι ρίζες κλαδευτούν υπερβολικά ή τραυματισθούν κατά την διαδικασία της μεταφύτευσης, αυτή η ξαφνική μείωση της ποσότητας ρίζας και της ικανότητας να επιτελέσει το έργο της θα διαταράξει την ισορροπία μεταξύ ρίζας και στελέχους. Τότε το δέντρο μπορεί να χάσει φύλλα ή να αφήσει ένα μέρος των κλαδιών να ξεραθεί προκειμένου να ανακτήσει την προηγούμενη ισορροπία. Αποτυχία στην ανάκτηση της ισορροπίας θα σημάνει τελικά τη συνολική απώλεια του δέντρου.
Κλαδιά έντονης ανάπτυξης
Το τμήμα του στελέχους όπου αναπτύσσονται οι οφθαλμοί ονομάζεται κόμβος (node). Το τμήμα μεταξύ δύο οφθαλμών αποτελεί το μεσοκόμβιο διάστημα (internode). Δεδομένου ότι ένα bonsai είναι μια μικρογραφία της φύσης θα πρέπει το μεσοκόμβιο διάστημα να είναι όσο το δυνατόν μικρότερο, ωστόσο μπορεί να αυξηθεί υπέρμετρα αν η ανάπτυξη του δέντρου στο σημείο εκείνο είναι έντονη. Κλαδιά με τέτοια συμπεριφορά χαρακτηρίζονται σαν έντονης ανάπτυξης (vigorous).
Τα φύλλα των φυλλοβόλων δέντρων πέφτουν στα τέλη του φθινοπώρου και τα φύλλα δεν έχουν ακόμη αναπτυχθεί στις αρχές της άνοιξης. Έτσι, αργά το φθινόπωρο και νωρίς την άνοιξη είναι οι καλύτερες εποχές για κλάδεμα των ριζών στις εύκρατες ζώνες όπως η δική μας. Στις περιόδους αυτές τα φύλλα των αειθαλών δέντρων είναι ανενεργά και οι απαιτήσεις σε νερό και θρεπτικά συστατικά μειώνονται σε μεγάλο βαθμό, οπότε η ζημιά στην ισορροπία ριζών και δέντρου είναι ελάχιστη ακόμη και αν οι ρίζες κλαδευτούν.
Οι ρίζες μπορούν, αν πρέπει, να κλαδευτούν αυτές τις περιόδους, αφού αργά το φθινόπωρο και νωρίς την άνοιξη η θερμοκρασία του εδάφους δεν είναι πολύ χαμηλή και οι ρίζες είναι ακόμη ενεργές και άρα ικανές να επουλώσουν τις πληγές του κλαδέματος. Για τους ίδιους λόγους η καλύτερη εποχή για κλάδεμα των τροπικών φυτών είναι κατά ενόσω βρίσκονται σε λήθαργο.
Αν κλαδευτούν οι ρίζες των δέντρων σε άλλες χρονικές περιόδους, θα πρέπει παράλληλα να απομακρυνθεί ανάλογη ποσότητα φύλλων, καθώς επίσης θα πρέπει να παρασχεθεί αρκετό νερό στο δέντρο μετά το κλάδεμα. Θα πρέπει να αναφερθεί ότι μετά το κλάδεμα των ριζών, για παράδειγμα, στην αριστερή πλευρά του φυτού, τα φύλλα σε αυτή την πλευρά μπορεί μερικές φορές να αρχίσουν να μαραίνονται σε ένα βαθμό. Αυτό υποδηλώνει ότι συγκεκριμένο μέρος των ριζών εφοδιάζει με νερό και θρεπτικές ουσίες συγκεκριμένα τμήματα του δέντρου.
Η σημασία του ελέγχου και της ρύθμισης της ισορροπίας μεταξύ ριζών και δέντρου στην δημιουργία ενός Bonsai
Για να αναπαραχθεί το φυσικό σχήμα ενός δέντρου στα δέντρα bonsai, θα πρέπει αυτά να έχουν ένα σχετικά παχύ κορμό, φαρδύτερο στη βάση και ο οποίος να στενεύει όσο προχωράμε ψηλότερα στον κορμό. Τα κλαδιά να είναι λεπτότερα σε σχέση με τον κορμό και θα πρέπει να μπορούν να αναπτυχθούν επαρκώς, ώστε η εικόνα του δέντρου να είναι αισθητικά αρεστή και αποδεκτή. Όλα αυτά μπορούν να επιτευχθούν ελέγχοντας και ρυθμίζοντας την ισορροπία μεταξύ των ριζών και του υπόλοιπου δέντρου.
Όταν εκπαιδεύουμε ένα δέντρο για bonsai από σπόρους ή από ένα νεαρό δενδρύλλιο φυτωρίου, πρώτο μας μέλημα θα είναι να αφήσουμε τις ρίζες να αναπτυχθούν όσο το δυνατόν περισσότερο, προκειμένου ο κορμός να παχύνει. Δεδομένου ότι η ποσότητα νερού και θρεπτικών συστατικών που χρειάζεται το στέλεχος και οι βλαστοί εξαρτώνται από την δυνατότητα των ριζών να καλύπτουν αυτές τις ανάγκες, θα πρέπει οι ρίζες να αφεθούν να αναπτυχθούν πλήρως, έως ότου το δέντρο να μπορεί να καλύπτει τις ανάγκες του. Σε αυτό το στάδιο λοιπόν για να διασφαλισθεί η ελεύθερη ανάπτυξη των ριζών είναι καλύτερο το φυτό να μεγαλώνει σε μία μεγάλη γλάστρα ή στο έδαφος. Για να διαμορφωθεί το σχήμα του bonsai, θα πρέπει επανειλημμένα να κλαδεύονται οι βλαστοί, τα φύλλα και οι οφθαλμοί που βρίσκονται στον κορμό και τα κλαδιά.
Η εικόνα ενός διαμορφωμένου bonsai έχει επιτευχθεί μέσω συνεχών αφαιρέσεων και ισορροπίας ριζών και στελεχών του δέντρου.
Όταν έχουμε μία προϋπάρχουσα ισορροπία ρίζας – δέντρου και αφαιρούμε ικανή ποσότητα φύλλων, βλαστών ή στελεχών, μειώνουμε παράλληλα την κατανάλωση νερού και θρεπτικών συστατικών που προμηθεύουν οι ρίζες. Τότε η περίσσεια νερού και θρεπτικών συστατικών κατευθύνεται και ρέει προς τους αδρανείς έως τότε πλευρικούς οφθαλμούς και ενεργοποιεί την περαιτέρω ανάπτυξή τους. Συγκεκριμένα, όταν βλαστοί και στελέχη κλαδεύονται, αφαιρούνται και οι οφθαλμοί που βρίσκονται πάνω τους. Αυτό το γεγονός σταματά την κατακόρυφη ανάπτυξη. Το νερό και τα θρεπτικά συστατικά που προμηθεύουν οι ρίζες θα αναγκάσουν τους πλευρικούς οφθαλμούς που βρίσκονται κάτω από το κόψιμο να επεκταθούν και να μεγαλώσουν.
Εάν οι πλευρικοί οφθαλμοί έχουν ήδη αναπτυχθεί σε νέους βλαστούς, αυτοί θα αναπτυχθούν περισσότερο μετά το κλάδεμα. Οι βλαστοί στα νέα στελέχη θα είναι λεπτότεροι από εκείνους στα παλαιότερα στελέχη. Η τεχνική αυτή κλαδέματος μπορεί να χρησιμοποιηθεί στον κορμό και τα κλαδιά για να επιτευχθεί κωνικότητα, όπως επίσης για να αλλάξουμε κατεύθυνση στον κορμό και τα κλαδιά. Επιπλέον μπορούμε να την χρησιμοποιήσουμε κλαδεύοντας ένα κλαδί έντονης ανάπτυξης για να δημιουργήσουμε νέα κλαδιά.
Μετά από κάθε κλάδεμα των φύλλων το νερό και οι θρεπτικές ουσίες που τα συντηρούσαν θα κατευθυνθούν στους πλευρικούς οφθαλμούς. Όπως ακριβώς και στο βλαστικό κλάδεμα οι αδρανείς οφθαλμοί θα ενεργοποιηθούν, θα εξελιχθούν σε νέα στελέχη και θα συνεχίσουν να μεγαλώνουν.
Αφαιρώντας όλα τα φύλλα ταυτόχρονα θα προκληθεί τεράστια ανισορροπία μεταξύ της ποσότητας νερού-θρεπτικών συστατικών που η ρίζα είναι ικανή να προμηθεύσει και της απαίτησης για αυτά από τους βλαστούς και τα στελέχη. Σαν αποτέλεσμα νέοι βλαστοί θα αναπτυχθούν σε μεγάλη αφθονία. Για παράδειγμα, αν αφαιρεθούν όλα τα φύλλα, αφού οι οφθαλμοί έχουν εξελιχθεί σε έναν βλαστό και τα φύλλα έχουν ωριμάσει, το δέντρο θα αναπτύξει ίση επιφάνεια φύλλων για να αποκαταστήσει την ισορροπία. Ίση επιφάνεια και όχι ίση ποσότητα, γιατί στις περισσότερες περιπτώσεις τα φύλλα θα είναι μικρότερα, αλλά περισσότερα. Αυτό στη συνέχεια θα ενεργοποιήσει τους μέχρι σήμερα αδρανείς οφθαλμούς που θα αναπτυχθούν σε νέα στελέχη.
Σε αυτή την περίπτωση, λοιπόν, στην πραγματικότητα το δέντρο έχει ολοκληρώσει ανάπτυξη δύο ετών μέσα σε μία μόνο χρονιά. Εάν είναι δυνατόν και το είδος του δέντρου το επιτρέπει να κλαδευτεί τρείς φορές σε ένα χρόνο, τότε επιτυγχάνεται μία ανάπτυξη τριών ετών σε ένα έτος.
Αφαιρώντας οφθαλμούς οι αρχικοί βλαστοί πάνω στους οποίους βρίσκονται αυτοί οι οφθαλμοί θα σταματήσουν να αυξάνονται, όπως ακριβώς και στο κλάδεμα βλαστών, και θα αρχίσει η ενεργοποίηση των πλευρικών οφθαλμών. Ανάλογα με το είδος του δέντρου που εκπαιδεύουμε για bonsai ή εάν το δέντρο είναι μεγάλης ηλικίας ή ακόμη αν η δυναμική της ανάπτυξής του έχει μειωθεί για διάφορους λόγους, μερικοί τέτοιοι οφθαλμοί ίσως να μην είναι εύκολο να ενεργοποιηθούν μετά το κλάδεμα του βλαστού. Επίσης, όσον αφορά τα κωνοφόρα, μετά από αφαίρεση βελονών το σχήμα τους μπορεί να επιδεινωθεί ή ακόμη και να αδυνατίσει ολόκληρο το δέντρο, γι' αυτό τα κωνοφόρα απαιτούν διαφορετική αντιμετώπιση.
Πηγή
Peter Kolb, University of Montana
Bonsaiexperience.com