Χρειάζονται 10 χρόνια για να μάθουμε να ποτίζουμε σε ικανοποιητικό βαθμό ένα μπονσάι. Έτσι λένε στην Ιαπωνία. Βέβαια χωρίς αμφιβολία είναι μία τεχνική από τις πιο σύνθετες εξ αιτίας του βαθμού δυσκολίας που μπορεί να συναντήσει κάποιος αναλογιζόμενος τις υδατικές ανάγκες των φυτών του ανάλογα με τις εποχές, την ανάπτυξη και την κατάσταση της υγείας τους.

 

  Το νερό είναι για τα φυτά ένα από τα βασικά και ουσιαστικά στοιχεία και πολλές ζωτικές εργασίες εξαρτώνται από την παρουσία του σε ικανοποιητική ποσότητα.

* Το νερό είναι το βασικό συστατικό των φυτικών ιστών και κατέχει το 50 έως το 90% του βάρους τους.

* Το νερό επιτρέπει, χάρη στην εσωτερική πίεση των κυττάρων, την ανάπτυξη των ιστών (πρήξιμο - πληρότητα του κυττάρου) και την εισχώρηση των ριζών στο έδαφος.

 

 

(Πηγή: flickriver.com)

 

 

* Το νερό είναι ένα βασικό και απαραίτητο στοιχείο για τη λειτουργία της φωτοσύνθεσης και όλων των μεταβολικών αντιδράσεων που γίνονται στο εσωτερικό του φυτού.

*Το νερό αντιπροσωπεύει τον καταλύτη και το μέσο μεταφοράς των μεταλλικών και θρεπτικών στοιχείων που κινούνται στο εσωτερικό του φυτού, από τη γη στα φύλλα.

* Το νερό ρυθμίζει τη θερμοκρασία του φυτού, διασκορπίζοντας την επιπλέον θερμοκρασία κατά τη διάρκεια των ζεστών ημερών, επιτρέποντας έτσι στο φυτό να διατηρεί τη θερμική του ανάγκη όσο το δυνατόν πιο κοντά στην ιδανική θερμοκρασία.

* Το νερό ρυθμίζει το άνοιγμα και το κλείσιμο των στομίων των φύλλων κανονίζοντας έτσι την αναπνοή /εφίδρωση και τη φωτοσύνθεση.

 

  Επειδή την Άνοιξη η πρώτη ανάγκη του φυτού είναι το νερό για να μπορέσει να αναπτύξει νέους βλαστούς, οι ρίζες είναι αυτές που πρώτες αρχίζουν να λειτουργούν ψάχνοντας για νερό  8-10 ημέρες πριν αρχίσουν να βγαίνουν οι πρώτοι βλαστοί. Εκείνη την εποχή τα κύτταρα των ριζών στέλνουν με ενεργό τρόπο τα μεταλλικά στοιχεία και τα ζάχαρα στο κάμβιο, όπου το νερό εισχωρεί με τη λεγομένη οσμωτική πίεση, και εξασκώντας μια θετική πίεση σε όλα αυτά τα ωθεί προς τα πάνω. Όταν ανοίγουν τα ‘’μάτια’’ η δραστηριότητα των ριζών επιβραδύνεται, ίσως εξ αιτίας των μειωμένων αποθεμάτων και της μεγαλύτερης ανάπτυξης του φυλλώματος, αλλά και από τις υψηλές θερμοκρασίες (μειονέκτημα για την ανάπτυξη των ριζών) και το ξηρό έδαφος.

  Η ανάπτυξη επανέρχεται σε υψηλά επίπεδα κατά τους φθινοπωρινούς μήνες. Κατά την στιγμή της εμφάνισης των πρώτων βλαστών υπάρχει μία ορμονική εντολή - ερέθισμα στο κάμβιο για να παραγάγει νέες δέσμες ιστών. Αυτή την περίοδο το κάμβιο είναι ένας ευαίσθητος ιστός και ο φλοιός αποσπάται εύκολα από το δένδρο. Με τη σταδιακή αύξηση της θερμοκρασίας οι νέοι βλαστοί μεγαλώνουν αρχίζοντας συνήθως από την κορυφή και τις εξωτερικές ζώνες και σε πολλές περιπτώσεις με την ανάπτυξη επικεντρωμένη τις νυκτερινές ώρες, όπου δεν υπάρχει κίνδυνος υδατικού stress και η θερμοκρασία είναι ευνοϊκότερη. Αυτή λοιπόν είναι η περίοδος κατά την οποία η εμφάνιση των φύλλων παρουσιάζει το αληθινό και απίστευτα κομψό σύστημα μεταφοράς και ώθησης του νερού και των θρεπτικών ουσιών προερχομένων από τις ρίζες μέχρι τα φύλλα, όπου και γίνεται η επεξεργασία τους. Σιγά σιγά, όταν τα φύλλα χάνουν νερό από τα ‘στόματα’ εξαιτίας της αναπνοής και τα κύτταρα χάνουν υγρασία, αυτά τραβούν νερό από τα διπλανά μέχρι να φτάσουν σε κάποιο κανάλι του από το οποίο θα ‘ρουφήξουν’ το απαραίτητο νερό. Λόγω της ιδιότητας της συνοχής του νερού (είναι ένα μόριο διπολικό με έναν θετικό και έναν αρνητικό πόλο, γι’ αυτό τα μόρια του νερού έχουν την τάση να κολλάνε σαν μαγνήτης) η τάση αυτή μεταφέρεται δια μέσου του δένδρου, με το φαινόμενο να τραβά μια συνεχόμενη στήλη νερού μέσω των καναλιών του ξυλώδους ιστού (θεωρία της Τάσης - Συνοχής).

  Η απώλεια νερού από τα φύλλα δια μέσου της αναπνοής/εφίδρωσης μπορεί να είναι πραγματικά εντυπωσιακή. Για παράδειγμα μία μηλιά ύψους 2 μέτρων μπορεί να καταναλώσει 7.000 λίτρα νερό σε ένα καλοκαίρι!!!! Εκτός από τη μεταφορά του νερού και των θρεπτικών ουσιών στα φύλλα, όπου χρησιμοποιούνται στη φωτοσύνθεση και στις άλλες τυπικές συνθέσεις των φυτών, η αναπνοή επιτρέπει και τον έλεγχο της θερμοκρασίας κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Εν τούτοις στις πιο ζεστές ώρες της ημέρας ή των ημερών που έχει αέρα, όταν η απώλεια του νερού είναι μεγαλύτερη από την ικανότητα προμήθειας εκ μέρους των ριζών, η αναπνοή μπορεί να διακοπεί μέσω του κλεισίματος των ‘στομίων’ λόγω της ανάγκης να διατηρηθεί έστω και στο ελάχιστο η επιβίωση των κυττάρων, αποφεύγοντας τον μαρασμό των φύλλων και την πρόκληση μεγαλύτερων ζημιών.

  Προς το τέλος της βλαστικής περιόδου, με την ελάττωση της θερμοκρασίας και τη μικρότερη ημέρα τα φυτά αρχίζουν να προετοιμάζονται για τον χειμώνα. Τα φυλλοβόλα δένδρα αποσύρουν από τα φύλλα τα χρήσιμα μεταλλικά στοιχεία και τα αποθηκεύουν πριν αυτά πέσουν. Μέχρι τώρα τα ‘μάτια’ που έχουν σχηματιστεί για την επόμενη χρονιά δεν μπορούμε να πούμε ότι ‘κοιμούνται’, απλά η ανάπτυξή τους δεν είναι επιτρεπτή λόγω των ήδη υπαρχόντων φύλλων. Ωστόσο σε αυτή την περίοδο το φυτό μπαίνει στη φάση του ηθελημένου ύπνου, και, ακόμα κι αν υπάρχουν συνθήκες ευνοϊκές, τα έτοιμα ‘μάτια’ δεν θα ανοίξουν.

 

(Πηγή: 123rf.com)

 

 

  Αναφορικά με την κατανάλωση νερού είναι καλό να θυμόμαστε ότι με την πτώση της θερμοκρασίας μειώνεται και η αναπνοή/εφίδρωση του φυτού. Εκτός αυτού, έστω κι αν η ευνοϊκή θερμοκρασία για την ανάπτυξη των ριζών για το μεγαλύτερο μέρος των φυτών είναι ανάμεσα σε 20 και 30 βαθμούς C, έχει αποδειχθεί ότι, στα σημεία που πλήττονται από τη θερμοκρασία, τα τριχοειδή ριζίδια πεθαίνουν σχεδόν ολοκληρωτικά κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Αυτό θεωρείται σαν φυσιολογική διαδικασία ανάλογη με την πτώση των φύλλων. Και αυτό διότι με το κρύο και τη μειωμένη δράση των ριζών τα τριχοειδή ριζίδια γίνονται  καταναλωτές των θρεπτικών αποθεμάτων. Έτσι είναι πιο οικονομικό για το φυτό να αποθηκεύει, παρά να διατηρεί τα τριχοειδή ριζίδια, τα οποία θα αναπαραγάγει γρήγορα όταν έλθει η στιγμή της ανάπτυξης. Από αυτό μπορούμε να καταλάβουμε την έντονη μείωση της κατανάλωσης νερού τους χειμερινούς μήνες, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε να ελέγχουμε την κατάσταση (υγρασία) του χώματος, διότι το φάσμα των θερμοκρασιών μέσα στο οποίο κινείται η δράση των ριζών είναι πολύ μεγαλύτερο από αυτό της ανάπτυξης του φυλλώματος.

  Ο ετήσιος κύκλος ανάπτυξης, όπου πολύ σύντομα αναφερθήκαμε μέχρι τώρα, εξηγεί την αναγκαιότητα των φυτών να λαμβάνουν νερό σε ικανοποιητική ποσότητα από το περιβάλλον. Όταν όμως η τροφοδοσία νερού δεν είναι εγγυημένη, η εσωτερική πίεση των κυττάρων μειώνεται, η επέκταση των ιστών οριοθετείται και συγχρόνως τα σάκχαρα και κάποια άλατα συγκεντρώνονται στους κυτταρικούς σάκους συμβάλλοντας έτσι στη μείωση της αφυδάτωσης. Μειώνεται, λοιπόν, η απώλεια νερού στην ατμόσφαιρα διαμέσου του κλεισίματος των ‘στομίων’ και σαν αποτέλεσμα μειώνεται η φωτοσύνθεση, όπως και η μεταφορά των επεξεργασμένων στοιχείων/τροφών και η ανάπτυξη των κυττάρων. Αλλά και η επιπλέωον παροχή νερού στο χώμα παρουσιάζει ένα υδρικό -υδατικό stress στο φυτό, το οξυγόνο καταναλώνεται γρήγορα από τις ρίζες και τους μικροοργανισμούς που βρίσκονται στο έδαφος και έτσι το χώμα είναι κορεσμένο με νερό και στερημένο από οξυγόνο. Σε αυτή την περίπτωση τα ριζίδια πεθαίνουν γρήγορα, μειώνοντας δραστικά την απορρόφηση του νερού και μεταλλικών στοιχείων, τα φύλλα μαραίνονται και μειώνεται η φωτοσύνθεση.

  Εκτός από την έλλειψη οξυγόνου πρέπει να έχουμε υπόψη μας και τα προβλήματα που προέρχονται από την παραγωγή τοξικών ουσιών από το έδαφος, για παράδειγμα το υδρόθειο (Η2S). Πρόκειται για ένα αέριο άχρωμο σε θερμοκρασία περιβάλλοντος, χαρακτηριζόμενο από την οσμή χαλασμένων (κλούβιων) αυγών, που σχηματίζεται από την αποσύνθεση πρωτεϊνών που περιέχουν θείο (θειάφι) εκ μέρους των βακτηρίων. Είναι δηλητηριώδες για τον άνθρωπο και στην περίπτωση των φυτών αφαιρεί μικροστοιχεία τα οποία είναι βασικά για την λειτουργία του ενζυματικού συστήματος τους.

  Όταν οι ρίζες αφήνουν το έδαφος για να μπουν στον μικρό χώρο μιας γλάστρας μπονσάι, είναι απόλυτη ευθύνη του ιδιοκτήτη να διασφαλίζει την τροφοδοσία του νερού, σε τέτοια ποσότητα που θα επιτρέπει τη μέγιστη και αδιάκοπη απορρόφηση εκ μέρους των ριζών. Με αυτό τον τρόπο μπορούν να φτάσουν στα φύλλα όλα τα απαραίτητα στοιχεία για τη φωτοσύνθεση και όλοι οι άλλοι μεταβολισμοί που γίνονται στα φύλλα κατά την διάρκεια των ωρών της ημέρας που έχει φως.  Παρ’ όλα αυτά, δεν πρέπει να ξεχάσουμε την απαραίτητη παρουσία του Οξυγόνου στο χώμα για την αναπνοή των ριζών. Το οξυγόνο μετατρέπει τα ζάχαρα που παρήχθησαν από τα φύλλα σε ενέργεια, η οποία καταναλώνεται για την ανάπτυξη και άλλων ζωτικών λειτουργιών των ριζών. Κάθε προσεκτικός ιδιοκτήτης μπονσάι έχει γνώση των δυσκολιών του ποτίσματος, ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε φυτού (είδος, ηλικία, στάδιο σχηματισμού κλαδιών και ριζών, κατάσταση υγείας του φυτού, κατάσταση του χώματος, τύπος της γλάστρας), ανάλογα με το κλίμα της περιοχής (υψόμετρο, γεωγραφικό πλάτος, θέση έκθεσης) και ανάλογα με τις μετεωρολογικές συνθήκες, όχι μόνο της εποχής  αλλά και τις καθημερινές. Εκτός από τις αυτές παραμέτρους στον υπολογισμό της ποσότητας νερού που θα δώσουμε σε κάθε φυτό κατά τη διάρκεια του ποτίσματος, ένας βασικός συντελεστής για όλους είναι η ελλιπής παρουσία μας κατά την διάρκεια της ημέρας, ειδικά στην διάρκεια της μέγιστης δραστηριότητας του φυτού, δηλαδή κατά την κατανάλωση νερού. Με απλά λόγια ο ιδιοκτήτης μπονσάι πρέπει να προνοεί για τις ανάγκες του φυτού κατά την απουσία του και να ελέγχει στην επιστροφή του εάν αυτοί οι υπολογισμοί είναι σωστοί ή λάθος, ώστε να ρυθμίσει ανάλογα τα επόμενα ποτίσματα.

  Η τεχνική του ποτίσματος, η αποτελεσματικότητα της οποίας καθορίζει τον ρυθμό ανάπτυξης των φυτών και αντίστοιχα καθορίζει τα όρια επεμβάσεων για την καλυτέρευση της εικόνας των μπονσάι, αντιπροσωπεύει για τον ιδιοκτήτη αντικείμενο συνεχούς μελέτης, ώστε να αποκτήσει μεγαλύτερη οικειότητα στο να υπολογίζει/ζυγίζει  κάθε παράμετρο για την αρμόζουσα επιλογή ποτίσματος κάθε φυτού. Με τον χρόνο, βέβαια, θα αυξηθεί και η αίσθηση αναφορικά με τα διάφορα σημάδια που παρουσιάζει το φυτό και τα οποία είναι δείκτες της υγείας ή ασθένειας του δένδρου, αλλά και του ριζικού συστήματος.