Αφού τα bonsai είναι παρόμοια με άλλες μορφές τέχνης, όπως η ζωγραφική, η γλυπτική ή οι γραφικές τέχνες, οι ίδιες αρχές σχεδιασμού που χρησιμοποιούνται σε αυτές τις μορφές μπορούν να διδαχθούν και να εφαρμοστούν και στα bonsai. Πολλοί καλλιτέχνες bonsai χρησιμοποιούν αυτές τις αρχές διαισθητικά και υποσυνείδητα, χωρίς να γνωρίζουν ότι το κάνουν. Τα αποτελέσματα από τη διαισθητική και υποσυνείδητη εφαρμογή των καλλιτεχνικών αρχών μπορεί να είναι καλά, αλλά αν οι αρχές αυτές εφαρμόζονται συνειδητά και εποικοδομητικά, τα αποτελέσματα μπορεί να είναι ακόμα καλύτερα και πιο πειστικά.
Στο βιβλίο "Πώς να σκεφτεί κανείς όπως ο Leonardo da Vinci" του Michael J. Gelb, περιγράφονται οι επτά αρχές του Da Vinci:
- Curiosita (Μια ακόρεστη περιέργεια προσέγγισης της ζωής και μια αδυσώπητη αναζήτηση για συνεχή μάθηση.)
- Dimostrazione (Μια δέσμευση να δοκιμαστούν οι γνώσεις μέσα από την εμπειρία, επιμονή και μια προθυμία να μάθει κανείς από τα λάθη )
- Sensazione (Η διαρκής βελτίωση των αισθήσεων, ειδικά της οπτικής αίσθησης, καθώς και της απόκτησης μέσων για ζωντάνεμα της εμπειρίας.)
- Sfumato (Μια προθυμία να αγκαλιάσει κανείς την ασάφεια, το παράδοξο και την αβεβαιότητα.)
- Arte / Scienza (Η ανάπτυξη της ισορροπίας ανάμεσα στην τέχνη, τη λογική και τη φαντασία)
- Corporalita (Η καλλιέργεια της χάριτος, της αμφιδεξιότητας και της ισορροπίας)
- Connessione (Η αναγνώριση και η εκτίμηση για τη διασύνδεση όλων των πραγμάτων και των φαινομένων)
Η πιο εντυπωσιακή από αυτές τις αρχές για μένα είναι η ανάπτυξη της ισορροπίας μεταξύ της επιστήμης και της τέχνης, της λογικής και της φαντασίας. Είναι μια έννοια που απαιτεί σκέψη με το σύνολο του εγκεφάλου. Η έννοια αυτή μπορεί να ενσωματωθεί στην καθημερινή μας ζωή, συμπεριλαμβανομένης της δημιουργικής σκέψης μας σχετικά με τον σχεδιασμό Bonsai, προκειμένου να συνδυάσουμε την καλλιτεχνική μας αίσθηση με την επιστημονική πραγματικότητα.
Φανταστείτε, ενώ μαθαίνετε να μαγειρεύετε κοτόπουλο με κάρυ, η γυναίκα σας να σχολιάσει ότι η γεύση δεν είναι τόσο καλή όσο στο ινδικό εστιατόριο το προηγούμενο Σαββατοκύριακο. Καταλαβαίνεις ακριβώς τι εννοεί αλλά δεν έχεις καμιά ιδέα πώς θα δημιουργήσεις ακριβώς την ίδια γεύση, επειδή δεν γνωρίζεις τι ακριβώς προσφέρει το κάθε συστατικό στην τελική γεύση ή πώς λειτουργούν οι συνδυασμοί των συστατικών. Τα βιβλία μαγειρικής δεν βοηθούν αφού όλα δίνουν διαφορετικές συνταγές κοτόπουλου με κάρυ χωρίς να εξηγούν τον ρόλο που παίζει κάθε συστατικό στο τελικό αποτέλεσμα.
Είναι εύκολο να πούμε πως ό,τι μαγειρεύεις, θα πρέπει να έχει καλή γεύση, αλλά για να δημιουργήσει κάποιος ένα πιάτο που θα έχει ωραία γεύση, πρέπει πρώτα να μάθει τι προσθέτει κάθε συστατικό στη γεύση και πώς πολλαπλά συστατικά συνεργάζονται για να δημιουργήσουν κάτι που έχει ωραία γεύση. Η μαγειρική είναι τέχνη, αλλά είναι επίσης μια επιστήμη, η επιστήμη της χημείας, στην οποία θα πρέπει κάποιος να μάθει τη συμβολή του κάθε συστατικού σε συγκεκριμένες γεύσεις. Αυτή η γνώση θα πρέπει να είναι περιγράψιμη και να μπορεί να διδαχθεί, ακόμη και αν κάποιος έχει διαισθητικό ταλέντο στο μαγείρεμα.
Ο Μπετόβεν συνέθεσε το περίφημο αριστούργημα του “Ενάτη Συμφωνία”, ενώ είχε χάσει την ακοή του και στον μύθο της πρώτης γυναίκας γιατρού της βασιλικής οικογένειας της δυναστείας Joseon της παλιάς Κορέας, η Jang-Geum κέρδισε τον βασιλικό διαγωνισμό κουζίνας ενώ είχε χάσει την ικανότητά της στην γεύση.
Αυτές οι ιστορίες και πολλά άλλα παρόμοια παραδείγματα είναι όλα σχετικά με τον έλεγχο της επιστήμης και των αισθήσεων.
Ένας καλός σχεδιασμός bonsaiπρέπει να είναι καλλιτεχνικά όμορφος, με πειστικές ενδείξεις καλλιεργητικής μεθόδου και θα πρέπει να μεταφέρει ένα θεματικό μήνυμα. Κατά την εξέταση της καλλιεργητικής μεθόδου εννοούμε τη φυσιολογία των φυτών, τη μορφολογία του δέντρου και περιβαλλοντικούς παράγοντες. Σε αυτό το άρθρο, θα συζητήσουμε για το πώς μπορούμε να σχεδιάσουμε ένα όμορφο bonsai χρησιμοποιώντας αρχές σχεδιασμού για την επίτευξη καλλιτεχνικής ομορφιάς. Αν μπορούμε να ενσωματώσουμε επιτυχώς αυτές τις δύο πτυχές, καλλιεργητική μέθοδο και καλλιτεχνικό σχεδιασμό, το θεματικό μήνυμα θα μπορεί να δημιουργηθεί και να κοινοποιηθεί εύκολα.
Το να σχεδιάζει κανείς bonsai έχει να κάνει ακριβώς με τον συνδυασμό των συστατικών ενός bonsai. Τα συστατικά μέρη ενός bonsai είναι οι ρίζες, ο κορμός, τα κλαδιά, το φύλλωμα, το στέμμα, το pot κλπ., όπως και διάφορα δευτερεύοντα στοιχεία (πέτρες, γρασίδι, έδαφος). Σύνθεση είναι η τοποθέτηση ή η διευθέτηση όλων αυτών των στοιχείων με έναν ενιαίο τρόπο μέσα στο τελικό αποτέλεσμα, με τρόπο που να οδηγεί σε μια δημιουργία που να είναι ευχάριστη αισθητικά και η οποία θα δημιουργεί μια αίσθηση αρμονίας στον θεατή.
Όλα τα σχεδιαστικά στοιχεία ενός bonsai έχουν ως αισθητικά χαρακτηριστικά τις γραμμές, τη μορφή, την υφή και το χρώμα. Τώρα θα φέρουμε όλα αυτά τα στοιχεία μαζί, ενώ δημιουργούμε ένα bonsai, προκειμένου να δημιουργηθεί μια καλή σύνθεση χρησιμοποιώντας τις αρχές του σχεδιασμού.
Πριν ξεκινήσουμε να εργαζόμαστε σε ένα σχέδιο πρέπει να ξεκινάμε πάντα με μια ιδέα. Στα bonsai δεν πρέπει να έχουμε εκ των προτέρων υπερβολική εμμονή με ένα συγκεκριμένο σχέδιο, αλλά να βρούμε μια γενική ιδέα διαμόρφωσης μέσα από το αρχικό υλικό με το οποίο θα δουλέψουμε. Αυτό γιατί ο στόχος μας είναι να εξερευνήσουμε τον χαρακτήρα του δέντρου μέσω της διαδικασίας του μετασχηματισμού του, προκειμένου να δημιουργήσουμε την εικόνα ενός ώριμου δέντρου. Με αυτό κατά νου, χρησιμοποιούμε τα υπάρχοντα φυσικά χαρακτηριστικά με τα διαθέσιμα εργαλεία σχεδιασμού και στη συνέχεια δημιουργούμε άλλα νέα στοιχεία που πρέπει να ενσωματωθούν στη σύνθεση.
Ένα αρχικό υλικό bonsai μας προσφέρει σαν βασικά διαθέσιμα συστατικά σχεδιασμού τις ρίζες, τον κορμό και ίσως μερικά κλαδιά. Αυτά τα συστατικά έχουν τον δικό τους βασικό χαρακτήρα όσον αφορά τη γραμμή, τη μορφή, την υφή και το χρώμα. Μέσα από προσεκτική παρατήρηση, μπορούμε να βρούμε τη σχεδιαστική ιδέα που ταιριάζει καλύτερα στο υλικό και στη συνέχεια να κάνουμε το επόμενο βήμα, το οποίο είναι να δημιουργήσουμε νέα κλαδιά που θα συμβάλλουν στη διακλάδωση και φυλλοφορία. Η σχεδιαστική ιδέα θα πρέπει να περιλαμβάνει εκτιμήσεις των φυσικών φαινομένων, των καλλιεργητικών μεθόδων και ενδείξεων, της φυσιολογίας των φυτών και της μορφολογίας των δέντρων, αλλά και περιβαλλοντικούς παράγοντες.
Προκειμένου να δημιουργηθεί ένα καλό bonsaiοι καλλιεργητικές μέθοδοι, όπως αναφέρθηκε ανωτέρω, πρέπει να ενσωματωθούν στη σύνθεση με τη χρήση των αρχών του σχεδιασμού.
Οι αρχές του σχεδιασμού είναι:
- Ισορροπία
- Κίνηση και Ρυθμός
- Έμφαση
- Απλότητα
- Αντίθεση
- Αναλογία
- Χώρος
- Ενότητα
Ισορροπία
Ισορροπία σημαίνει ισορροπημένο αίσθημα βάρους στην αντίληψη. Η ισορροπία σε μια μορφή τέχνης δεν μπορεί να έχει πραγματικά την έννοια της πραγματικής ή φυσικής ισορροπίας, αλλά μάλλον την έννοια της ψευδαίσθησης της ισορροπίας, η οποία αναφέρεται ως οπτική ισορροπία. Στα bonsai το σχήμα και η θέση των ριζών, ο κορμός, η διευθέτηση των κλαδιών, η διαμόρφωση του φυλλώματος, το στέμμα του δέντρου και το pot θα καθορίσουν την οπτική ισορροπία της συνολικής εμφάνισης της σύνθεσης. Ωστόσο, το δοχείο λειτουργεί περισσότερο ως ψευδαίσθηση αγκύρωσης που δίνει οπτική σταθερότητα στο δέντρο, έτσι ώστε το δέντρο να μη φαίνεται ότι κινδυνεύει να πέσει.
Η ασύμμετρη ισορροπία πιστεύεται ότι είναι η καλύτερη για μια σύνθεση bonsai, γιατί υποδηλώνει μια πιο δυναμική αίσθηση, κάτι που είναι λιγότερο βαρετό. Η ίδια πεποίθηση ισχύει για όλα τα στυλ bonsai με εξαίρεση ίσως ορισμένα στυλ, όπως ο Κανονικός Όρθιος ή ο μη Κανονικός Όρθιος ρυθμός.
Υπάρχουν οριζόντιες, κάθετες και ακτινωτές ισορροπίες στο σχεδιασμό. Στα bonsai, εργαζόμαστε για μια πιθανή οριζόντια ισορροπία. Κάθετα δίνουμε περισσότερο βάρος στο κάτω μέρος, ιδίως στο δοχείο, για να δημιουργήσουμε μια αίσθηση σταθερότητας. Επίσης, η ακτινική ισορροπία είναι σημαντική στα bonsai, γιατί με αυτή όλα τα στοιχεία διανέμονται γύρω από το κέντρο και διαχέονται έξω από τον κεντρικό κορμό.
Ασύμμετρη ισορροπία μπορεί να επιτευχθεί με διάφορες μεθόδους:
Ισορροπία με την αξία. Μικρότερες επιφάνειες σκούρου χρώματος μπορούν να ισορροπήσουν με μεγαλύτερες επιφάνειες ανοιχτού χρώματος.
Ο μικρός μαύρος βράχος ισορροπεί το βαρύ στέμμα και δίνει μια πιο σταθερή εικόνα στη βάση του κορμού κατά την κατακόρυφη ισορροπία.
Ισορροπία με το χρώμα. Λιγότερο φωτεινό χρώμα μπορεί να ισορροπήσει περισσότερο και πιο ουδέτερο ή θαμπό χρώμα.
Το βραχάκι είναι πολύ ογκώδες, αλλά το φωτεινό πράσινο φύλλωμα δίνει ένα καλό αντίβαρο.
Ισορροπία με το σχήμα. Ένα μικρό περίπλοκο σχήμα μπορεί να ισορροπήσει ένα πιο μεγάλο απλούστερο σχήμα.
Το μικρό τμήμα νεκρού ξύλου στα δεξιά εξισορροπεί την σύνθεση του δέντρου. Αν και το νεκρό ξύλο έχει ανοικτότερο χρώμα, η περίπλοκη κίνηση της γραμμής του παίζει τον ρόλο της εξισορρόπησης καλύτερα από το αν ήταν μια ευθεία γραμμή.
Ισορροπία με την υφή. Μικρότερη, σκληρότερη και πιο περίπλοκη υφή της επιφάνειας μπορεί να ισορροπήσει με μεγαλύτερη, πιο λεία υφή.
Το "σκληρό" περίγραμμα του φυλλώματος ισορροπεί με την ομαλή υφή του pot.
Ισορροπία από τη θέση. Ένα μικρότερο αντικείμενο πιο μακριά από το κέντρο μπορεί να ισορροπήσει ένα μεγαλύτερο αντικείμενο που είναι πιο κοντά στο κέντρο.
Ο μικρός όγκος φυλλώματος στην άκρη αριστερά της σύνθεσης ισορροπεί το μεγάλο αντικείμενο στο κέντρο.
Ισορροπία μέσω της οπτικής κατεύθυνσης. Ορισμένες γωνίες ή μυτερά σχήματα, τα οποία ελκύουν την οπτική κατεύθυνση, μπορούν να μεταφέρουν το βάρος από μια βαρύτερη πλευρά σε μια ελαφρύτερη πλευρά.
Οι κορυφές των κλαδιών σπρώχνουν την οπτική μας κατεύθυνση και μεταφέρουν το οπτικό βάρος από τα δεξιά προς τα αριστερά.