Υπόστρωμα και θρεπτικές ουσίες
Ικανότητα ανταλλαγής κατιόντων – Cation Exchange Capacity (C.E.C.)
Για φυτά όπως τα bonsai, που μεγαλώνουν σε μικρές ποσότητες εδαφικού υλικού, η ικανότητα του υλικού αυτού να περιέχει και να κατακρατά θρεπτικά συστατικά είναι πολύ σημαντική και ονομάζεται Ικανότητα Ανταλλαγής Κατιόντων ή Εναλλακτική Ικανότητα Κατιόντων (Cation Exchange Capacity –C.E.C.).
Στην επιστήμη του εδάφους η ικανότητα ανταλλαγής κατιόντων ή I.A.K. είναι ο αριθμός των ανταλλάξιμων κατιόντων ανά μονάδα ξηρού βάρους που ένα μείγμα εδάφους είναι ικανό να εκμεταλλευθεί σε μια δεδομένη τιμή του pH και που είναι διαθέσιμα για ανταλλαγή με το διάλυμα νερού του εδάφους. Η I.A.K. χρησιμοποιείται ως μέτρο της γονιμότητας του εδάφους, της ικανότητας συγκράτησης θρεπτικών ουσιών και της ικανότητας προστασίας των υπόγειων υδάτων από τη ρύπανση κατιόντων.
Βonsai που μεγαλώνουν σε υπόστρωμα με καλή Ι.Α.Κ. φαίνονται υγιή με ισχυρή και ομοιόμορφη ανάπτυξη φύλλων. Κατά την διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου λειτουρ-γούν καλά αποδίδοντας δυνατή ανάπτυξη κατά μήκος των κλαδιών χωρίς αδύνατα σημεία. Παρουσιάζουν ανθεκτικότητα σε ασθένειες και επιθέσεις παρασίτων και απομυζητικών εντόμων. Τα φυλλοβόλα κρατούν τα φύλλα τους μέχρι αργά μέσα στο φθινόπωρο και παρουσιάζουν όμορφα φθινοπωρινά χρώματα. Κατά την διάρκεια του χειμώνα επίσης τα δέντρα αντιστέκονται σε κρύους και ξηρούς ανέμους και μειώνεται η αποξήρανση των πιο λεπτών κλαδιών. Την άνοιξη μεγαλώνουν γρήγορα και δυνατά.
Η άργιλος και το humus είναι τα υλικά που έχουν τα περισσότερα ηλεκτροστατικά φορτία επιφανείας που προσελκύουν και κατακρατούν κατιόντα.
Άργιλος (Πηλός)
Η ικανότητα συγκράτησης της αργίλου ποικίλει ανάλογα με τον τύπο της. Το humus έχει Ι.Α.Κ. που είναι δύο έως τρεις φορές μεγαλύτερο από την καλύτερη άργιλο.
Σε γενικές γραμμές όσο υψηλότερη είναι η τιμή της Ικανότητας Ανταλλαγής Κατιόντων, τόσο υψηλότερη είναι η γονιμότητα του εδάφους αυτού.
Τα θρεπτικά συστατικά των φυτών στο έδαφος είναι πάντα με τη μορφή χημικών ενώσεων και αυτές μπορούν εύκολα να ξεπλυθούν από ένα φτωχά δομημένο μείγμα εδάφους.
Τα σωματίδια αργίλου, ο πηλός δηλαδή, φέρουν αρνητικό ηλεκτρικό φορτίο, που σημαίνει ότι έλκουν σαν μαγνήτες θετικά φορτισμένα κατιόντα μέσα στο υπόστρωμα. Αυτό περιλαμ¬βάνει θρεπτικές ουσίες, όπως κάλιο, αμμωνία, μαγνήσιο και ασβέστιο, καθώς επίσης και ιόντα υδρογόνου και αλουμινίου. Αυτά παρακρατούνται από την άργιλο με ανταλλάξιμο τρόπο, ώστε να παραμείνουν διαθέσιμα για τα φυτά και λόγω της δύναμης παρακράτησης, εμποδίζονται από το να ξεπλυθούν από το έδαφος με το νερό.
Για να αναπτύσσονται τα bonsai με έντονο τρόπο το έδαφος πρέπει να έχει υψηλή ικανότητα ανταλλαγής κατιόντων, ώστε να διατηρεί πολλά θρεπτικά συστατικά. Η άργιλος είναι το κύριο υλικό για να επιτευχθεί αυτό, ωστόσο η άργιλος έχει την τάση να θρυμματίζεται εύκολα και η πολύ λεπτή σκόνη που προκύπτει καθιστά ένα καλά αποστραγ¬γιζόμενο έδαφος σε συμπαγές τσιμέντο σε σύντομο χρονικό διάστημα.
Ευτυχώς υπάρχουν αρκετά προϊόντα βασισμένα στην άργιλο που μπορούμε να χρησι-μοποι¬ήσουμε και τα οποία θα δουλέψουν για μας αποδοτικά. Τέτοια είναι τα προϊόντα διογκωμένης αργίλου. Το περίφημο Acadama είναι ένα τέτοιο υλικό. Αδρανή θρυμματι-σμένα υλικά, όπως πυριτόλιθοι και γρανιτοειδή πετρώματα, έχουν σχεδόν μηδενική Ικανότητα Ανταλλαγής Κατιόντων.
Humus
Στην εδαφική επιστήμη η λέξη humus (από την λατινική λέξη humus: γη, έδαφος) αναφέρεται στο είδος του εδάφους που είναι άμορφο και χωρίς την χαρακτηριστική κυτταρική μορφή που έχουν τα φυτά , οι μικροοργανισμοί και τα ζώα. Επηρεάζει σημαντικά την πυκνότητα όγκου του εδάφους και συμβάλλει στην υγρασία και τη διατήρηση θρεπτικών ουσιών. Είναι η μαύρη ύλη που σχηματίζεται στο έδαφος, όταν διασπάται φυτική και ζωική οργανική ύλη. Περιέχει πολλά θρεπτικά συστατικά που καθιστούν εύφορο ένα έδαφος με κυριότερο αυτό του αζώτου.
Το Humus είναι πολύ σημαντικό για το έδαφος ενός bonsai. Ωστόσο κομποστοποιημένα οργανικά υλικά του εμπορίου δεν είναι humus. Humus είναι η μαύρη ουσία που απομένει αφού η οργανική ύλη έχει πλήρως αποσυντεθεί και έχει πολύ υψηλή ικανότητα ανταλλαγής κατιόντων. Τα οργανικά υλικά σε ένα υπόστρωμα για bonsai είναι ένα μέσο για την επίτευξη κάποιου σκοπού, αλλά δεν είναι αυτοσκοπός. Κάθε τέτοια οργανική ουσία που προστίθεται σε ένα μείγμα είναι ένα πολύ σύντομο δώρο.
Το όποιο θρεπτικό προτέρημα κάποιας οργανικής προσθήκης στο υπόστρωμα θα εξαντληθεί από το δέντρο σε διάστημα λίγων εβδομάδων. Άρα η τοποθέτηση του σε οποιο-δή¬ποτε υπόστρωμα δεν μπορεί να έχει μακροχρόνια επίδραση. Αυτή προκύπτει μόνο όταν οι μικροοργανισμοί του εδάφους θα αρχίσουν να αποδομούν την οργανική ουσία και να σχηματίζουν humus.
Αν αναμειχθεί πολύ από αυτήν σε ένα υπόστρωμα, θα οδηγήσει σε περίσσεια υγρασίας και έλλειψη οξυγόνου. Αυτό θα επιβραδύνει την διάσπαση της οργανικής ύλης και θα βλάψει σοβαρά την ικανότητα του δέντρου να αναπτύξει ρίζες και να απορροφήσει θρεπτικά συστατικά. Όπως συχνά φαίνεται να συμβαίνει, αυτό που προσπαθούμε να πετύχουμε καθίσταται δυσκολότερο εξ αιτίας των ενεργειών που κάνουμε για να το πετύχουμε.
Έτσι λοιπόν ποιες απαιτήσεις χρειάζονται να εκπληρωθούν σε ό,τι αφορά τα θρεπτικά συστατικά ενός υποστρώματος για bonsai; Η απάντηση για αυτό δεν μπορεί να γίνει πιο απλή.
Το υπόστρωμα bonsai δεν χρειάζεται να έχει προϋπάρχουσα εγγενή θρεπτική αξία. Μετά από μια μεταφύτευση ένα δέντρο ανακάμπτει πολύ πιο γρήγορα σε ένα ελεύθερο από οργανικές ουσίες καθαρό και αεριζόμενο μέσο καλλιέργειας. Όσο επιλέγουμε συστατικά για το έδαφος μας, με υψηλή ικανότητα ανταλλαγής κατιόντων, ολόκληρη η απαίτηση σε θρεπτικά συστατικά του δένδρου, θα πρέπει να καλυφθεί από ένα σταθερό πρόγραμμα λίπανσης.
Προκειμένου να αυξηθεί η ικανότητα ανταλλαγής κατιόντων του μείγματος εδάφους μας, πρέπει να αυξηθεί η περιεκτικότητα σε humus. Αυτό θα συμβεί φυσικά, αν χρησιμοποιή-σουμε ένα καλής ποιότητας οργανικό λίπασμα. Μόλις οι θρεπτικές ουσίες έχουν χρησιμο-ποι¬ηθεί, τα βακτήρια του εδάφους θα αποσυνθέσουν σε σύντομο χρόνο τα κατάλοιπα για να σχηματίσουν humus. Η διαδικασία αυτή γίνεται λιγότερο αποδοτική όταν χρησιμοποι-ούνται παραδοσιακά λιπάσματα με μορφή κέικ που κάθονται πάνω στο έδαφος. Αν κάποιοι προτιμούν χημικά λιπάσματα, μπορούν να αυξήσουν την περιεκτικότητα του υποστρώματος σε humus προσθέτοντας προϊόντα όπως είναι οι φυσικοί βιοδιεγέρτες ριζών.
Για να ανακεφαλαιώσουμε…
Τα υποστρώματα bonsai δεν χρειάζεται να περιέχουν θρεπτικό περιεχόμενο. Η συνολική απαίτηση ενός bonsai σε θρεπτικές ουσίες μπορεί να καλυφθεί από ένα κανονικό πρόγραμμα λίπανσης. Για να είναι τα λιπάσματα αποτελεσματικά, το υπόστρωμα πρέπει να έχει την ικανότητα να κατακρατεί τις θρεπτικές ενώσεις τόσο χρονικό διάστημα, όσο χρειάζονται οι ρίζες για να τις απορροφήσουν. Αυτό συμβαίνει σε ατομική κλίμακα, βασίζεται στην ηλεκτρική φόρτιση των ατόμων του εδάφους και είναι γνωστή ως Ικανότητα Ανταλλαγής Κατιόντων του εδάφους (Cation Exchange Capacity –C.E.C.).
Απαιτήσεις σε θρεπτικά συστατικά για το υπόστρωμα των bonsai
Οποιοσδήποτε κηπουρός λαχανικών θα σας πει πόσο σημαντική είναι η πρόσθεση καλής ποιότητας και μεγάλης σε αναλογία θρεπτικών συστατικών οργανικής ύλης στο χώμα κατά την διάρκεια του χειμώνα προκειμένου να τραφούν τα φυτά την επόμενη εποχή συγκομι-δής. Αυτό είναι απόλυτα ακριβές αλλά η γνώση αυτή φαίνεται να έχει εντυπωθεί κάπως διαφοροποιημένη στη “Μεγάλη εγκυκλοπαίδεια των bonsai”, και είναι γνωστή ως “πρόσθεση βάσης”, η διαδικασία δηλαδή της πρόσθεσης θρεπτικών ουσιών στο μείγμα πριν την φύτευση.
Υπάρχει ακόμη η σκέψη ότι το έδαφος για ένα bonsai πρέπει να είναι πλούσιο ή με κάποιο τρόπο να περιέχει ειδικές θρεπτικές ουσίες για να “θρέψει” το δέντρο. Όπως ακριβώς ο κηπουρός μας, πολλοί θιασώτες των bonsai ξοδεύουν αρκετό χρόνο άσκοπα, όπως θα δούμε παρακάτω, ετοιμάζοντας όλων των ειδών τα “μαγικά” οργανικά συστατικά, που περιλαμ¬βάνουν φυλλόχωμα, ειδικά λιπάσματα και μια ατελείωτη λίστα αλχημικών φίλτρων. Τρα¬βηγ¬μένο αλλά αληθές.
Από επιστημονικής άποψης όλα αυτά δεν είναι τίποτε περισσότερο από αβάσιμες σκέψεις και ενέργειες λόγω κακής πληροφόρησης και ελλιπούς γνώσης. Ας τα ξεκαθαρίσουμε λοιπόν.
Τα bonsai μεγαλώνουν σε απίστευτα μικρές ποσότητες εδάφους. Ένα υγιές αναπτυσ-σόμενο δέντρο bonsai θα απορροφήσει και θα εξαφανίσει όλα τα θρεπτικά συστατικά από το έδαφος του μέσα σε δύο εβδομάδες στην περίοδο ενεργού ανάπτυξης και ένα prebonsai, που ίσως βρίσκεται σε μεγαλύτερο δοχείο, θα κάνει το ίδιο σε ένα μήνα. Τα περισσότερα οργανικά υλικά, συμπεριλαμβανομένου του φυλλοχώματος και της τύρφης, έχουν πολύ χαμηλή θρεπτική αξία για να ξεκινήσει κανείς μόνο μαζί τους. Φτάνουν λίγες ημέρες σε ένα bonsai pot με ζεστή θερμοκρασία και κανονικό πότισμα και η αξία τους θα είναι μηδενική.
Ο κηπουρός μας πρέπει να προσθέτει τέτοια οργανικά υλικά κάθε χρόνο και επιπλέον μεγάλες ποσότητες κοπριάς ζώων. Τα bonsai μένουν στα δοχεία τους από 2 έως 20 χρόνια. Ό,τι θρεπτικό συστατικό προσθέσουμε εξαφανίζεται σε λίγες εβδομάδες. Αυτό είναι όντως μια πρόκληση.
Υποστρώματα για bonsai με υψηλή περιεκτικότητα σε θρεπτικά συστατικά θα έχουν την τάση να προκαλούν διάφορα, σοβαρά πολλές φορές, προβλήματα σε δέντρα που έχουν μεταφυτευθεί πρόσφατα. Εάν ένα υψηλής περιεκτικότητας σε θρεπτικές ουσίες λίπασμα χρησιμοποιηθεί σε ένα δέντρο που μόλις μεταφυτεύτηκε, θα εμποδιστεί σε σοβαρό βαθμό η ικανότητα του δέντρου να αναρρώσει και να επανέλθει σε κανονική ανάπτυξη.
Επειδή αρκετοί θα αναρωτηθούν γιατί να συμβαίνει αυτό, η απάντηση είναι εξαιρετικά απλή. Στο περιβάλλον του δοχείου αλληλεπιδρούν οι ρίζες, τα σωματίδια του εδάφους, το νερό και ο αέρας (οξυγόνο) και όλα μαζί συνεργάζονται για την παραγωγή ενέργειας που θα αναπτύξει το δέντρο. Επιπλέον σε ένα δέντρο που μόλις έχει μεταφυτευθεί με κλάδεμα ριζών, δημιουργείται επιπλέον ανάγκη ενέργειας, για την όσο πιο γρήγορη ανάρρωση και αποκατάσταση της ενεργειακής του ισορροπίας.
Από την άλλη οι οργανικές ουσίες του υποστρώματος, για να καταναλωθούν από το δέντρο, απαιτούν σε ατομικό και μοριακό επίπεδο εξαιρετικά υψηλές ποσότητες ενέργειας από το ενεργειακό ισοζύγιο του δέντρου και των ριζών. Με αυτό τον τρόπο τα μεγάλα ποσοστά οργανικής ύλης σε ένα υπόστρωμα, την συγκεκριμένη στιγμή μετά από μια μεταφύτευση, μειώνουν σε πολύ σημαντικό βαθμό την διαθέσιμη ενέργεια που χρειάζεται το δέντρο για πιο σοβαρούς λόγους. Αυτός είναι ίσως ο κυριότερος λόγος που κάποια δέντρα μόλις μεταφυτευθούν ακολουθούν μια πτωτική πορεία και μερικές φορές δεν τα καταφέρνουν.
Επιπλέον, χρησιμοποιώντας οργανικά υλικά έρχεται πάντα μαζί μια απίστευτη ποικιλία μυκήτων, βακτηρίων, μικροοργανισμών ενζύμων και παθογόνων. Κάποια από αυτά μπορεί να αποτελούν ένα παραπάνω πρόβλημα. Συνήθως μάλιστα μετά από μεταφύτευση ένα δέντρο είναι πολύ πιο ευάλωτο σε μολύνσεις. Απλά λοιπόν δεν αξίζει το ρίσκο.
Πανίδα και χλωρίδα εδάφους
Το καλλιεργητικό μέσο – υπόστρωμα που χρησιμοποιούμε υποστηρίζει όχι μόνο τα φυτά μας, αλλά παρέχει και ένα σπίτι για αμέτρητες μικροσκοπικές μορφές ζωής, στις οποίες περιλαμβάνονται μύκητες, βακτήρια και μικροσκοπικά έντομα. Ενώ ορισμένα από αυτά μπορεί να είναι επιβλαβή για τα δέντρα μας, κάποια άλλα είναι ζωτικής σημασίας για την ευημερία τους.
Σε ένα ισορροπημένο υπόστρωμα τα φυτά μεγαλώνουν σε ένα ενεργό και ζωντανό περιβάλλον. Η περιεκτικότητα σε μεταλλικά και ανόργανα στοιχεία ενός εδάφους και η φυσική δομή τους είναι σημαντικά στοιχεία για την ευημερία των δέντρων, αλλά είναι η ζωή στο έδαφος που τροφοδοτεί τον κύκλο του και παρέχει την γονιμότητα του. Χωρίς την δραστηριότητα των μικροοργανισμών του εδάφους, το οργανικό υλικό θα συσσωρευόταν αδιάκοπα σαν σκουπίδια μέχρι την επιφάνειά του και δεν θα υπήρχε τροφή για τις ρίζες των φυτών.
Αναλυτικά ο βιόκοσμος του εδάφους περιέχει:
Μεγαπανίδα (εύρος μεγέθους πάνω από 20 χιλ) πχ τρωκτικά
Μακροπανίδα (μεταξύ 2-20 χιλ) πχ ξυλόψειρες, γαιοσκώληκες και σκαθάρια
Μεσοπανίδα (μεταξύ 100 μικρομέτρων και 2 χιλ) πχ ακάρεα, ζωύφια
Μικροπανίδα και Μικροχλωρίδα (Μεταξύ 1-100 μικρόμετρα) π.χ. ζύμες, βακτήρια, μύκητες, πρωτόζωα, νηματώδη.
Από τα παραπάνω τα βακτήρια και οι μύκητες είναι που παίζουν σημαντικό ρόλο στην διατήρηση ενός υγιούς εδάφους – υποστρώματος. Ενεργούν ως αποικοδομητές που διασπούν οργανικά υλικά (όπως η τύρφη ή τα λιπάσματα) και παράγουν διάφορα προϊόντα διάσπασης. Φυτοφάγοι οργανισμοί, όπως οι γαιοσκώληκες, τρέφονται με τα προϊόντα αυτά και με την χώνεψη τα αποσυνθέτουν. Σαπρότροφα που αντιπροσωπεύονται από τα βακτήρια και τους μύκητες εκχυλίζουν διαλυτά θρεπτικά συστατικά, τα οποία με την σειρά τους μπορούν να απορροφηθούν από τα δέντρα.
Σε αντίθεση, όσα φυτά αναπτύσσονται σε αποστειρωμένα περιβάλλοντα εδάφους τείνουν να έχουν φτωχή ανάπτυξη, καθώς επίσης και αυξημένη ευαισθησία σε παράσιτα και ασθένειες. Πολλά συστατικά των μοντέρνων υποστρωμάτων bonsai είναι αποστειρωμένα εξ αιτίας της διαδικασίας παρασκευής τους. Σε αντίθεση με δημοφιλείς πεποιθήσεις, αυτό δεν είναι κάτι καλό.
Το συγκεκριμένο θέμα είναι αρκετά περίπλοκο και εκτενές για να καλυφθεί εδώ, αλλά αρκεί να πούμε ότι οι περισσότεροι ωφέλιμοι μικροοργανισμοί του εδάφους βρίσκονται είτε σε τμήματα του υποστρώματος που είναι προσκολλημένα στις ρίζες του δέντρου, είτε θα αυξηθούν σε πληθυσμό με την πάροδο του χρόνου και με σωστή διαχείριση του υποστρώ¬ματος. Το μόνο που έχει να κάνει κανείς είναι να βεβαιωθεί ότι το υπόστρωμα bonsai παρουσιάζει ένα καλά αεριζόμενο και με υγρασία περιβάλλον για να ευδοκιμεί η μεγάλη ποικιλία ζωικής και φυτικής πανίδας. Ως αποτέλεσμα αυτού, τα bonsai επίσης θα ευδοκιμήσουν.
pH του εδάφους
Η ζωή στο έδαφος επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από το pH του εδάφους. Η κλίμακα pH είναι ένα μέσο έκφρασης του βαθμού οξύτητας ή αλκαλικότητας. Η κλίμακα βαθμονομείται από 0-14, με το 7 να είναι ουδέτερο, το 0 είναι εξαιρετικά οξύ και το 14 είναι εξαιρετικά αλκαλικό. Η κλίμακα είναι λογαριθμική και αυτό είναι κάτι που ίσως διαφεύγει από πολλούς. Έτσι ένα pH 6 είναι 10 φορές πιο όξινο από ένα ρΗ 7 και ένα ρΗ 5 είναι 100 φορές πιο όξινο από ρΗ 7. Για ιδανικές συνθήκες ανάπτυξης τα περισσότερα φυτά απαιτούν ένα pH του εδάφους περίπου 6,5 που είναι ελαφρώς όξινο. Σε αυτή την τιμή τα περισσότερα από τα θρεπτικά συστατικά του εδάφους είναι διαθέσιμα για πρόσληψη από τις ρίζες. Οι έντονες αλκαλικές συνθήκες (pH πάνω από 8) που είναι ιδιαίτερα επιβλαβείς για τα περισσότερα δέντρα προκαλούνται συνήθως από την παρουσία του ασβεστίου (άσβεστος).
Ασβεστόφιλα είναι φυτά που προσαρμόζονται για να ζουν σε πολύ αλκαλικά εδάφη.
Ασβεστόφοβα είναι φυτά που μισούν την άσβεστο και είναι προσαρμοσμένα σε όξινες συνθήκες, έτσι ακόμα και μικρές ποσότητες ασβέστου στο χώμα τους προκαλούν σοβαρά προβλήματα στην ανάπτυξη τους.
Το pΗ του εδάφους επηρεάζει άμεσα τη διαθεσιμότητα πολλών θρεπτικών συστατικών σε ένα φυτό. Για παράδειγμα, ένα πολύ όξινο χώμα θα περιορίσει την διαθεσιμότητα αζώτου. Επομένως είναι εξαιρετικά σημαντικό να διατηρείται ένα σωστά αντιστοιχισμένο με τις ανάγκες κάθε δέντρου pH.
Πολλοί παράγοντες συνωμοτούν για να μεταβληθεί το pH του εδάφους σε βάθος χρόνου, συμπεριλαμβανομένων του pH του νερού μας και του είδους των λιπασμάτων που χρησιμοποιούμε. Η ρύθμιση του pH είναι εξαιρετικά δύσκολη διαδικασία και δεν συνίστα-ται στην περίπτωση των bonsai. Το καλύτερο σχέδιο δράσης είναι να καθοριστεί εκ των προτέρων ποια τιμή pH είναι κατάλληλη για κάθε δέντρο και να επιλεγούν μείγματα υποστρώματος που θα προσφέρουν το σωστό pH εξ αρχής. Με την πάροδο του χρόνου αυτό μπορεί να αλλάξει ελαφρώς, αλλά με τις μεταφυτεύσεις είναι δυνατόν να διατηρείται ο έλεγχος.
Φυτά που παρουσιάζουν συνεχιζόμενα μειωμένη απόδοση ανάπτυξης για 2-3 καλλιεργη-τικές περιόδους, μειωμένη ανθοφορία, προβληματική μορφή και χρώμα φύλλων και επίσης ευαισθησία σε ασθένειες μπορεί να υποφέρουν γιατί είναι τοποθετημένα σε υπόστρωμα με ακατάλληλο pH. Φορητά και οικονομικά pHμετρα εδάφους βρίσκονται εύκολα και παρέχουν ένα αξιόπιστο τρόπο για τον προσδιορισμό του. Μια γρήγορη αναζήτηση στο διαδίκτυο θα σας πληροφορήσει για τις απαιτήσεις σε pH σχεδόν όλων των φυτών και δέντρων.
Στην πράξη δεν είναι απαραίτητο να έχει κάποιος μια βαθιά κατανόηση σχετικά με τις απαιτήσεις ενός φυτού σε αυτό το ζήτημα. Οι περισσότερες συσκευασίες των πιο συνηθισμένων υλικών που χρησιμοποιούμε ως μέρη στα υποστρώματα bonsai αναφέρουν και την τιμή του pH.
Σε περίπτωση αμφιβολίας σχετικά με τις ανάγκες ενός συγκεκριμένου φυτού προτιμείστε ένα μείγμα υποστρώματος με Μ.Ο. pH γύρω στο 6,5, ενώ ειδικά για τα οξύφυλλα περίπου στο 5,5.
Πηγές
sciencedirect.com
kaizenbonsai.com
wikipedia.org
dengarden.com
evergreengardenworks.com